Klontjestrilzwam (Exidia nucleata)
De
klontjestrilzwam is een tamelijk algemene paddenstoel die
vooral
in het najaar en de winter verschijnt op dood en rottend hout, zoals
gevallen takken of dode takken die nog aan de boom zitten (1). Het kan
daarbij gaan om hout van esdoorn, populier, beuk, es, els, wilg, haagbeuk, iep, eik,
meidoorn, klimop en vlier (2,6,7). De vruchtlichamen zijn
meestal klein (diameter een halve tot anderhalve centimeter), maar kunnen
in groepjes bijeen groeien en hebben een onregelmatige kussenvorm. Ze
zien er slijmerig uit, zijn glanzend en doorzichtig-bleekgrijs
van
kleur. Soms hebben ze lichtroze of lichtoranje tinten, en bij
veroudering kunnen ze
bruinig worden (1,4,10). In het doorzichtige geleiachtige
weefsel zijn
meestal witte, ondoorschijnende kristalklontjes aanwezig, maar deze
kunnen ook ontbreken (8). Volgens de website van het park Spoorzicht
in Diemen groeien klontjestrilzwammen vaak samen met
fluweelpootjes en knots- of geweizwammen, en
verschijnen ze in de buurt van zaagsneden, of op plekken waar zich mos
op het dode hout begint te vestigen (5). Bijzonder
mooie foto's van de klontjestrilzwam zijn te zien op een Franse site
(10). Over de sporenvorming en de microscopische structuur van de
klontjestrilzwam zijn allerlei artikelen verschenen (1,3,11,12). Klontjestrilzwammen
komen in
een groot deel van de wereld voor, in ieder geval in Europa, Noord,
Midden en Zuid Amerika, en Nieuw Zeeland (7). Volgens
paddenstoelenkarteerders in Drenthe is de klontjestrilzwam een soort
die positief reageert op vermesting en op het warmer worden van het
klimaat. Hij is vaker te vinden in aangeplante bosjes, parken en
singels dan in uitgestrekte natuurgebieden.
Naam
De genusnaam Exidia betekent
"uitzweting", "afscheiding" of "vlekking"; deze heeft
betrekking
op de manier waarop de paddenstoel op het hout ligt. De Latijnse
soortnaam nucleata betekent
"met pit" of "met kern". Die verwijst naar de witte insluitsels
in de doorzichtige vruchtlichamen, die uit calcium-oxalaat bestaan
(2,7,10). De
Nederlandse naam "klontjestrilzwam" wijst daar ook op. Tremella nucleata, Naematelia
nucleata, Myxarium nucleatum,Tremella gemmata, en Exidia gemmata zijn
synoniemen van Exidia
nucleata (2). De klontjestrilzwam kan worden verward met de stijfselzwam (Exidia thuretiana),
maar de vruchtlichamen van die laatste soort zijn meestal helemaal wit
en ondoorzichtig. Bovendien heeft de stijfselzwam nooit roze tinten, en
de vruchtlichamen van die soort zijn dikwijls geplooid (5-7,10).
Eetbaarheid/nut
Klontjestrilzwammen
zijn vermoedelijk niet eetbaar (2,4). De paddenstoel is
bovendien volstrekt reuk- en smakeloos (6,7). In vruchtlichamen van de
klontjestrilzwam heeft men allerlei diertjes aangetroffen (o.a.
beerdiertjes en aaltjes) en ook eencelligen (zoals
pantoffeldiertjes en amoeben) (1). Op vruchtlichamen van de
klontjestrilzwam kan de schimmel Zygogloea
gemellipora
parasiteren. De parasiet groeit
als microscopisch dunne en met het blote oog onzichtbare draadjes op de
klontjestrilzwam en onttrekt vermoedelijk voedingsstoffen aan zijn
gastheer. Die schijnt daarvan weinig hinder te ondervinden, aangezien
een aangetast vruchtlichaam sporen blijft voortbrengen (7,9). De
parasiet is in Engeland, maar nog niet in Nederland
aangetroffen
(1).
Waar gevonden
Wij
hebben vruchtlichamen van de klontjestrilzwam aangetroffen op dode,
gevallen takken in het Smitpark (aan de westzijde van het park), en ook in het Zomerhuisbos in het Lauwersmeergebied. Omdat
klontjestrilzwammen klein en relatief onopvallend zijn, worden ze
gemakkelijk over het hoofd gezien. De paddenstoel is dus
misschien algemener dan wij denken.
Literatuur
1. Bruggeman-Nannenga I (2015) De klontjestrilzwam (Exidia nucleata).
Coolia 58:108-110.
2. Exidia nucleata
(Schwein.) Burt - Crystal Brain Fungus. Document op first-nature.com.
3. Furtado JS (1968) Basidial cytology of Exidia nucleata.
Mycologia 60:9-15.
4. Kerndrüsling, Körnchen-Drüsling, Kristallgehirn. Document op 123pilze.de.
5. Klontjstrilzwam
(Myxarium nucleatum). Document op
werthof.home.xs4all.nl/paddenstoelen.
6. Myxarium nucleatum.
Document op fichasmicologicas.com.
7. Myxarium nucleatum. Document op en.wikipedia.org.
8. Myxarium nucleatum
Wallr. Soortinformatie op waarneming.nl.
9. Roberts P (1994)
Zygogloea gemellipara: an auricularioid parasite of Myxarium nucleatum.
Mycotaxon 52:241-246.
10. Tanchaud P (2016) Exidia
nucleata (Schw.:Fr.) Burt. Document op mycocharentes.fr.
11. Wells K (1964)
The basidia of Exidia
nucleata I. Ultrastructure. Mycologia 56:327-341.
12. Wells K (1964) The basidia
of Exidia nucleata
II. Development. Am J Bot 51: 360-370.
Terug naar de soortenlijst