Valse
hanenkam (Hygrophoropsis
aurantiaca)
Het
mycelium van de valse hanenkam leeft van de afbraak van dood
plantaardig materiaal: dennenaalden, dennekegels, gevallen twijgjes en
takken (7).
In aangetast hout veroorzaakt het bruinrot (7). De
paddenstoel
komt voor in naaldbos (10) , maar ook in gemengd bos en op heidevelden
(8,14). De vruchtlichamen kunnen bovendien op door mensen uitgestrooide
houtsnippers verschijnen, in parken en tuinen
(7). Valse hanenkammen hebben een oranjegele hoed met een
doorsnee van 2
tot 10 cm. De hoed is aanvankelijk bol, maar neemt later een
trechtervorm aan. De hoedrand wordt in de loop van de tijd golvend of
gelobd, maar blijft enigszins ingerold. Het hoedoppervlak is
bedekt met fijn dons. De ribbels onder de hoed die op plaatjes
lijken zijn smal en gevorkt, doorgaans feller oranje van kleur
dan
de bovenzijde van de hoed, en aflopend op de steel. Die steel is
bleekgeel tot oranje van kleur, 2 tot 8 cm hoog en 0,5 tot 1 cm dik.
Een ring om de steel ontbreekt. De steelbasis kan een donkerder en meer
bruinige kleur hebben dan de rest van de steel (7,13). In laboratorium
experimenten bleek het mycelium van de valse hanenkam in staat om sclerotia
te vormen. Dat zijn compacte, verharde massa's van schimmeldraden
waarin voedselreserves (glycogeen, eiwit) worden opgeslagen die de
schimmel in staat stellen om na een periode van ongunstige
omstandigheden opnieuw te gaan groeien (1). De
valse hanenkam is een van de weinige paddestoelen die zelfs in erg
droge jaren kunnen verschijnen (2). Het aantal vruchtlichamen vertoont
van jaar tot jaar wel enorme fluctuaties, waarvan de oorzaak onbegrepen
is (2). Het
mycelium van de
paddestoel scheidt veel oxaalzuur uit en maakt daarmee fosfaat vrij
uit mineralen in de bodem, waarvan de bomen profiteren (6).
Door
stikstofbemesting wordt dit gunstige proces onderdrukt (6).
Het
vormingsmechanisme en de chemische structuren van rode en gele
pigmenten uit de vruchtlichamen van de valse hanenkam zijn door Duitse
onderzoekers vastgesteld (3,4). De paddenstoel bevat bovendien
sterolen met ontstekings- en tumorgroei-remmende eigenschappen (11).
Valse
hanenkammen komen behalve in Europa ook voor in Noord Amerika (9),
Midden Amerika, Zuid Amerika, het noorden van Azië, Australië en Nieuw
Zeeland (7),
Naam
De genusnaam Hygrophoropsis
betekent "op Hygrophorus
lijkend", en een Hygrophorus
is een "vochtdrager", een paddestoel met een vochtig en kleverig
hoedoppervlak. De soortnaam aurantiaca
betekent: "oranje" of "oranjekleurig" (5,11).
De naam "valse
hanenkam" heeft betrekking op het feit dat de vruchtlichamen van deze
soort vooral wanneer ze wat uitgebleekt zijn
op eetbare
cantharellen (dooierzwammen, Cantharellus
cibarius) kunnen lijken. Valse hanenkammen zijn verwant
met krulzomen en behoren, hoe vreemd dat ook mag lijken, tot dezelfde
orde als de boleten. Cantharellus aurantiacus
en Clitocybe aurantiaca
zijn synoniemen van Hygrophoropsis
aurantiaca (5,9). Andere synoniemen zijn: Agaricus aurantiacus, Merulius
aurantiacus, Merulius nigripes, en Agaricus subcantharellus
(12).
Het onderscheid tussen de valse hanenkam en een aantal verwante, minder
algemene paddenstoelsoorten, zoals de geurende schijncantharel, de
grootsporige schijncantharel en de fijnschubbige schijncantharel is in
een Engels artikel beschreven (8).
Eetbaarheid/nut
In
sommige landen (Spanje, Frankrijk, Mexico) wordt de valse hanenkam
beschouwd als een eetbare (maar weinig smakelijke) paddestoel. Anderen
beschouwen de vruchtlichamen als giftig, omdat ze
spijsverteringsstoornissen (5,6.13) en hallucinaties (12) kunnen
veroorzaken.
In het buitenland kan
de valse hanenkam bovendien worden verwisseld met de giftige
Noordelijke lantaarnzwam
(Omphalotus illudens). In Nederland is deze laatste soort
echter erg zeldzaam (5).
Waar
gevonden
Wij
hebben valse hanenkammen gevonden op het eiland Vlieland (op meerdere
plaatsen, o.a. in het Bomenland en het Vuurboetsduin) en in het
Boppefjild bij Olterterp (Fr.). Ook in het natuurgebied De Plateaux bij
Bergeijk troffen we de paddenstoel aan.
Literatuur
1. Antibus RK
(1989) Formation and structure of sclerotia and sclerotium-specific
proteins in Hygrophoropsis
aurantiaca. Mycologia 81:905-913.
2.
Arnolds E (2015) Hygrophoropsis
aurantiaca. In: Ecologische Atlas van Paddenstoelen in
Drenthe, deel 3, p.504. Beilen: Paddestoelen Werkgroep Drenthe.
3.
Besl H, Bresinsky A, Kopanski L, Steglich W (1978) Pilzpigmente, XXXV.
3-O-Methylvariegatsäure und verwandte Pulvinsäurederivate aus Kulturen
von Hygrophoropsis
aurantiaca (Boletales) Z Naturforsch 33c: 820–825.
4.
Bresinsky A, Bachmann R (1971) Bildung von Pulvinsäurederivaten durch Hygrophoropsis aurantiaca
(Paxillaceae - Boletales) in vitro. Z Naturforsch
26b:1086-1087.
5.
Emberger G (2008) Hygrophoropsis
aurantiaca. Document op messiah.edu/Oakes/fungi_on_wood.
6.
Fransson AM, Valeur I, Wallander H (2004) The wood-decaying fungus Hygrophoropsis aurantiaca
increases P availability in
acid forest humus soil, while N addition hampers this effect. Soil Biol
Biochem 36:1699-1705.
7. Hygrophoropsis aurantiaca.
Document op en.wikipedia.org.
8. Kibby
G (2012) The Hygrophoropsis
aurantiaca complex. Field Mycology 13:43-50.
9. Kuo M
(2015) Hygrophoropsis
aurantiaca. Document op mushroomexpert.com.
10.
Kuyper TW, Arnolds E, Van den Berg A, Chrispijn R, Jalink L, Veerkamp M
(2006) Paddestoelen in naaldbossen. De Levende Natuur 107:228-232.
11.
Nowak R, Drozd M, Mendyk E, Lemieszek M, Krakowiak O, Kisiel W, Rzeski
W, Szewczyk K (2016) A New Method for the Isolation of Ergosterol and
Peroxyergosterol as Active Compounds of Hygrophoropsis aurantiaca
and in Vitro Antiproliferative Activity of Isolated Ergosterol
Peroxide. Molecules 21:946.
12.
O'Reilly P (2023) Hygrophoropsis
aurantiaca (Wulfen) Maire - False Chanterelle. Document op
first-nature.com.
13. Roehl
T (2017) Hygrophoropsis
aurantiaca, the false chantarelle. Document op
fungusfactfriday.com.
14.
Veerkamp M, Brouwer E, Ozinga W (2018) Heidevegetaties, biotoop van het
jaar in 2018 en 2019. Coolia 61:119-130.
Terug naar de
soortenlijst