Beukwortelzwam

De beukwortelzwam is een algemeen voorkomende paddenstoel, die men rond stobben en dode bomen kan aantreffen - vooral op plaatsen waar beuken of eiken zijn gerooid. Hij kan ook groeien op wortels van levende bomen. Volgens sommigen leeft het mycelium van afgestorven worteldelen, volgens anderen kan het ook op levend weefsel parasiteren (7). De paddenstoel lijkt op de grond te groeien, maar staat ondergronds altijd in verbinding met hout. In geïnfecteerd hout veroorzaakt de schimmel witrot, door vooral lignine af te breken. De lange steel van de vruchtlichamen wortelt bijzonder diep; het ondergrondse gedeelte kan vrijwel even lang zijn als het bovengrondse. Vandaar de Engelse naam "rooting shank" (wortelende schacht of wortelende steel) (11). De hoed is aan de bovenzijde slijmerig, gerimpeld en gebocheld, d.w.z. in het bezit van een centrale knobbel. De sporen zijn groot, 12 tot 18.5 x 9 tot 14 µ (4,5). Het mycelium van de beukwortelzwam is goed bestand tegen bevriezing; in een laboratoriumexperiment was het na vier maanden invriezen nog volledig levensvatbaar (6).

Naam
De betekenis van de genusnaam Xerula is ons niet bekend, maar de naam is mogelijk afgeleid van het Griekse woord xeros (droog). De soortnaam radicata betekent "wortelend". De beukwortelzwam is bekend onder verschillende namen: Collybia radicata (2) en Oudemansiella radicata (1,3) verwijzen naar dezelfde soort. Andere synoniemen zijn: Hymenopellis radicata, Agaricus radicatus, Gymnopus radicatus, Collybia radicans, en Mucidula radicata (11).Volgens sommige onderzoekers moet Xerula radicata van het genus Xerula worden afgesplitst en opnieuw Oudemansiella radicata gaan heten (10). Volgens anderen is Hymenopellis radicata de correcte naam (11). Wij houden ons voorlopig nog maar aan de naam die op verspreidingsatlas.nl staat vermeld.

Eetbaarheid/nut
Alleen de hoed van de beukwortelzwam is eetbaar; de steel is veel te taai. De paddenstoel is echter niet erg smakelijk en te weinig talrijk om voor consumptie te kunnen worden verzameld. Beukwortelzwammen bevatten antibiotica die de groei van schimmels en gisten afremmen (1). Het mycelium maakt zulke stoffen vermoedelijk om concurrentie door andere schimmels te belemmeren. De vruchtlichamen bevatten ook een bloeddrukverlagend middel, de tyrosine hydroxylase remmer oudenon, waarvan de structuur en de biosynthese zijn opgehelderd (8,9).

Waar gevonden
In Zuidhorn vonden we beukwortelzwammen in een houtsingel rond een sportveld en in de noordberm van de Stationsweg en Wilhelminalaan. Op de laatste plek groeiden ze op de wortels van een levende beuk. In het Natuurschoonbos bij Nietap (Dr.) hebben we de paddenstoel ook dikwijls gezien.

Literatuur
1. Anke T, Werle A, Bross M, Steglich W (1990) Oudemansin X, a new antifungal E-ß-methoxyacrylate from Oudemansiella radicata (Relhan ex Fr.) Sing. J Antibiotics 43:1010-1011.
2. Campbell AH (1938) Contribution to the biology of Collybia radicata (Relh.) Berk. Trans Br Mycol Soc 22:151-159.
3. Enderle M, Laux HE (1981) Paddestoelen op hout. W.J.Thieme, Zutphen, p.30.
4. Fischer MWF, Stolze-Rybczynski JL, Cui Y, Money NP (2010) How far and how fast can mushroom spores fly? Fungal Biol 114:669-675.
5. Grubiger Würzelrübling. Document op de.wikipedia.org.
6. Moser M (1958) Der Einfluß tiefer Temperaturen auf das Wachstum und die Lebenstätigkeit höherer Pilze mit spezieller Berücksichtigung von Mykorrhizapilzen. Sydowia 12:386-396.
7. Rayner ADM (1977) Fungal colonization of hardwood stumps from natural sources II. Basidiomycetes. Trans Br mycol Soc 69:303-312.
8. Tsantrizos YS, Zhou F, Famili P, Yang X (1995) Biosynthesis of the hypotensive metabolite oudenone by Oudemansiella radicata 1. Intact incorporation of a tetraketide chain elongation intermediate. J Org Chem 60:6922-6929.
9. Umezawa H, Takeuchi T, Iinuma H, Suzuki K, Ito M, Matsuzaki M, Nagatsu T, Tanabe O (1970) A new microbial product, oudenone, inhibiting tyrosine hydroxylase. J Antibiotics 28:514-518.
10. Wang L, Yang ZL, Zhang LF, Mueller GM (2008) Synopsis and systematic reconsideration of Xerula s.str. (Agaricales). Acta Botanica Yunnannica 30:631-644.
11. Xerula radicata (Relhan: Fr.) Dörfelt - Rooting Shank, pagina op www.first-nature.com.