Biefstukzwam (Fistulina hepatica)
De
biefstukzwam is een parasitaire paddenstoel die vrijwel uitsluitend
voorkomt op eiken, vooral holle, oude exemplaren (2). In zeldzame
gevallen kan de zwam ook groeien op
tamme kastanjes, notenbomen of essen. Beschadigingen van de bast van de
gastheerboom fungeren als toegangspoort voor de sporen. Een eik die
door de biefstukzwam is aangetast kan nog jarenlang relatief gezond
blijven en stevig overeind blijven staan, pas na vele jaren begint de
gezondheid van de gastheer onder de aanwezigheid van het mycelium van
de paddenstoel te lijden. Het kernhout van geïnfecteerde bomen krijgt vaak een
karakteristieke, diep roodbruine kleur (3,5), vanwege depositie van
bruin materiaal in gastheercellen waarin hyfen zijn doorgedrongen (11)
. Zulk hout was vroeger zeer
gezocht bij meubelmakers en aanzienlijk duurder dan gewoon eikenhout
(3). In het laatste stadium van aantasting veroorzaakt de biefstukzwam
bruinrot en wordt het hout broos (4,11).
Naam
De genusnaam Fistulina
betekent "met buisjes" of "met pijpjes". De onderzijde van de
paddenstoel vertoont een specifiek buisjespatroon: elk buisje heeft
zijn eigen wand en die wandjes zijn niet met elkaar vergroeid - zoals bij
de meeste gaatjeszwammen het geval is. De soortnaam hepatica
betekent "leverkleurig", "levervormig" of "leverachtig". Dit
heeft betrekking op de aanblik van het volgroeide vruchtlichaam aan de
bovenzijde. In de Middeleeuwen werd de paddenstoel beschouwd als
een geneesmiddel tegen leverkwalen (8). De signatuurleer stelde
dat planten of schimmels die op menselijke organen lijken als
geneesmiddel voor aandoeningen van deze organen gebruikt kunnen worden.
In het geval van de biefstukzwam was deze gedachte echter onjuist. De
Nederlandse naam "biefstukzwam" slaat ook op het uiterlijk van de
paddenstoel, en op het feit dat er bij beschadiging een rood sap uit
het vruchtlichaam druipt dat aan bloed doet denken.
Eetbaarheid/nut
Biefstukzwammen
zijn - vooral in jonge en verse toestand - eetbaar. Over de smaak
lopen de meningen uiteen: sommigen beschouwen de - in dunne reepjes
gesneden en gebakken of gesmoorde - zwam als aangenaam, anderen menen dat hij een zurige en niet erg aangename smaak heeft (6).
Vanwege een hoog gehalte aan tannine is de paddenstoel ook slecht
verteerbaar (9). Toch is er een techniek gepatenteerd om de
vruchtlichamen voor commerciële doeleinden te kweken (7). Geurstoffen
die de zwam produceert kunnen wijfjes
aantrekken van de bonte knaagkever (Xestobium rufovillosum). Deze leggen hun eitjes bij voorkeur in hout dat al door schimmels is aangetast. De bruine poria (Donkiopora expansa)
heeft voor deze kever de sterkste aantrekkingskracht (1). De
vruchtlichamen van de biefstukzwam bevatten ellaginezuur en appelzuur
in vrij hoge concentraties (10), naast anti-oxidanten (10). De
samenstelling van de vluchtige geurstoffen die de paddenstoel
produceert is onderzocht (12).
Waar gevonden
De
biefstukzwam verschijnt al enkele jaren op de stam van een monumentale, aan de voet holle,
eik in de westberm van De Gast, iets ten zuiden van de
spoorwegovergang. Uit de holte bij de stamvoet komen in het najaar één of meerdere vruchtlichamen te voorschijn.
Literatuur
1. Belmain
SR, Simmonds MSJ, Blaney WM (2002) Influence of odor from wood-decaying
fungi on host selection behavior of deathwach beetle, Xestobium
rufovillosum. J Chem Ecol 28:741-754.
2. Braid KW (1924) Some observations on Fistulina hepatica and hollow, stag-headed oaks. Trans Br myc Soc 9:210-213.
3. Cartwright
KTSG (1937) A reinvestigation into the cause of "brown oak" , Fistulina
hepatica (Huds.) Fr. Trans Br myc Soc 21:68-83.
4. Cartwright KTSG, Findlay WPK (1942) Principal decays of British hardwoods. Ann Appl Biol 29:219-253.
5. Cartwright KTSG, Findlay WPK (1943) Timber decay. Biol Rev 18:145-158.
6. Fistulina hepatica (Schaeff.) With. - Beefsteak Fungus. Webdocument op www.first-nature.com.
7. Hattori R, Tanaka H (1997) Method for growing fruit body of Fistulina hepatica. US Patent 5,590,489.
8. Molitoris HP (1994) Mushrooms in medicine. Folia Microbiol 39:91-98.
9. Papi J u.Ä. Eichen-Leberreischling. Webdocument op de.wikipedia.org.
10.
Ribeiro B, Valentao P, Baptista P, Seabra RM, Andrade PB (2007)
Phenolic compounds, organic acids profiles and antioxidative properties
of beefsteak fungus (Fistulina hepatica). Food Chem Toxicol 45:1805-1813.
11. Schwarze FWMR, Baum S, Fink S (2000) Dual modes of degradation by Fistulina hepatica in xylem cell walls of Quercus robur. Mycol Res 104:846-852.
12. Wu S, Krings U, Zorn H, Berger RG (2005) Volatile compounds from the fruiting bodies of beefsteak fungus Fistulina hepatica (Schaeffer: Fr.) Fr. Food Chem 92:221-226.
Terug naar de soortenlijst