Dikke_kelderzwam

De dikke kelderzwam is een houtaantastende paddenstoel die na de echte huiszwam (Serpula lacrymans) de meeste schade veroorzaakt aan hout in gebouwen (2). Kelderzwammen veroorzaken in het aangetaste hout bruinrot. Het aangetaste hout verliest zijn draagkracht en kan gemakkelijk verpulverd worden (2,8,9). Vanwege verlaging van de grondwaterstand ten behoeve van de landbouw en vanwege langdurige droogte in de zomers komen de toppen van heipalen in Nederland nu dikwijls boven water te staan wat aanleiding geeft tot aantasting door kelderzwam en paalrot (8). De schimmel vormt vruchtlichamen, die als een korst tegen het hout aanliggen en wel 20 tot 50 (soms zelfs 100) cm groot kunnen zijn. Aanvankelijk zijn die vruchtlichamen wit, maar ze nemen spoedig een bruine kleur aan waarbij de buitenste groeizone wit blijft (2). Op het sporenvormende bruine oppervlak vormen zich kleine wratachtige uitsteeksels. De paddenstoel verspreidt een muffe geur van bederf (2). De schimmel is in staat om wortelachtig vertakte myceliumstrengen te vormen, en zich daarmee vegetatief over grote afstanden door een gebouw te verspreiden. Zulke rhizomorfen zijn aanvankelijk lichtgekleurd, maar krijgen later een donkerbruine kleur (2). De schimmel heeft hout met een relatief hoge vochtigheidsgraad nodig om te kunnen groeien, volgens Wikipedia 50% of meer (2), maar volgens een Duits onderzoek meer dan 25% (3). De dikke kelderzwam komt in een groot deel van de wereld voor: in Noord Amerika, Zuid Amerika, Europa, Afrika, Azië en Australië (4).

De genusnaam Coniophora is een samentrekking van het woord coni ("kegels") en het woord phora ("dragend"). Deze heeft vermoedelijk betrekking op de wratachtige uitsteekels die op het oppervlak van de paddenstoel kunnen ontstaan (zie de foto linksboven). De soortnaam puteana betekent "van een bron". De Nederlandse naam "kelderzwam" is misleidend, want de paddenstoel komt niet alleen voor in de ondergrondse ruimten van gebouwen, maar ook op vochtig dood hout in de open lucht, onder andere in bossen (2,11). Op grond van de chemische structuur van pigmenten in de vruchtlichamen zijn de kelderzwammen mogelijk verwant aan de krulzomen (1). In Nederland komen wel vijf soorten kelderzwammen voor, waarvan de dikke kelderzwam (Coniophora puteana), de dunne kelderzwam (Coniophora arida) en de harige kelderzwam (Coniophora olivacea) het meest algemeen zijn. De door ons gefotografeerde paddenstoel in Muntendam (linkerfoto) leek het meest op de dikke kelderzwam. Maar zonder microscopisch onderzoek is het niet mogelijk om hem met zekerheid op naam te brengen (10). De verschillen tussen de meest voorkomende kelderzwamsoorten worden beschreven op een Duitse website (6).

Vruchtlichamen van kelderzwammen zijn voor mensen niet eetbaar. Het mycelium van de paddenstoel bevat aminozuren met bijzondere chemische structuren die niet in eiwitten ingebouwd worden (5). Vruchtlichamen van de kelderzwam kunnen worden aangetast door de galvormende kelderzwamparasiet (Nodulisporum cecidiogenes), een andere schimmelsoort (7).

Wij hebben kelderzwam aangetroffen op een dikke, liggende, dode boomstam in het natuurgebied Tussen de Venen in Muntendam (Gr.). De vruchtlichamen zaten aan de beschaduwde onderzijde van de stam, vlak boven de grond. Deze groeiplaats (vochtig hout in contact met de grond) is voor deze paddenstoel typisch. Ook in het Rijsterbos in Friesland hebben we de paddenstoel wel eens gezien.

1. Besl H, Bresinsky A, Kämmerer A (1986) Chemosystematik der Coniophoraceae. Z Mykol 52:277-286.
2. Brauner Kellerschwamm. Document op de.wikipedia.org.
3. Brischke C, Soetbeer A, Meyer-Veltrup L (2017) The minimum moisture threshold for wood decay by basidiomycetes revisited. A review and modified pile experiments with Norway spruce and European beech decayed by Coniophora puteana and Trametes versicolor. Holzforschung 71:893-903.
4. Coniophora puteana. Document op en.wikipedia.org.
5. Evans CS, Burns PJ, Dutton M, Brown S (1990) 2-Amino-4N-ureidopropionic acid (albizzine) and its oxalyl derivative in hyphae of Coniophora puteana. Phytochemistry 29:2159-2160.
6. Huckfeldt T. Die Kellerschwämme - Coniophora. Fruchtkörper. Document op hauspilze.de.
7. Koch J (1994) Growth of Coniophora puteana modified by a gall-inducing mycoparasite. Mycol Res 98:1263-1271.
8. Remijn H, Oud M (2019) Problematische toename van schadelijke kelderzwammen vanwege laag grondwaterpeil. Document op naturetoday.com.
9. Solár R, Kurjatko S, Mamon M, Kosikova B, Neuschlova E, Vybohova E, Hudec J (2007) Selected properties of beech wood degraded by brown-rot fungus Coniophora puteana. Drvna Industrija 58:3-11.
10. Tanchaud P (2019) Coniophora puteana (Schum.: Fr.) Karst. Document op mycocharentes.fr.
11. Walleyn R, Veerkamp M (2005) Houtzwammen op beuk. Kensoorten voor soortenrijke bossen in België en Nederland. Natuur.focus 4:82-88.