Dun schaduwmos

Dun schaduwmos is een korstmos met een bladachtig thallus, dat rozetjes vormt die meestal maar 15 tot 20 mm groot zijn en dicht op het substraat liggen. Het thallus is groen tot groenachtig grijs (afhankelijk van het vochtgehalte) en heeft smalle (0.5 mm brede), elkaar overlappende lobben. Op het thallus zijn soralen aanwezig, die in de loop van de tijd talrijker worden en uiteindelijk bijna het hele oppervlak bedekken, zodat de lobben alleen nog aan de rand zichtbaar blijven. Rhizinen zijn nauwelijks aanwezig, en apotheciën ontbreken meestal. Wanneer ze er toch zijn, zien ze er uit als blauwzwarte schijfjes van 0.5 tot 1 mm diameter met een duidelijke rand. Dun schaduwmos groeit op de stammen, takken en twijgen van loofbomen, en soms ook op de bast van naaldbomen. Het betreft meestal vrijstaande bomen, bomen aan een bosrand of in een relatief open stukje bos. Dun schaduwmos kan ook op de bladeren van Buxus-struiken worden aangetroffen en in zeldzame gevallen op beschaduwd gesteente (1,3,10). De soort is stikstofminnend en wanneer hij op de bast van naaldbomen groeit een teken van een verhoogde zuurgraad van de schors als gevolg van ammoniakuitstoot (2). Hij groeit vooral in gebieden die sterk door menselijke activiteit (landbouw, verkeer) zijn beïnvloed (4,6). Dun schaduwmos is in Nederland en Duitsland in opmars, wellicht ten gevolge van het warmer worden van het klimaat (5,7).

Dun schaduwmos lijkt op rond schaduwmos (Phaeophyscia orbicularis), maar die soort heeft wél rhizinen. Physcia adglutinata, Physcia elaeina, Physciopsis adglutinata, Physciopsis elaeina, Lecanora adglutinata en Anaptychia obscura var. lecorina zijn synoniemen van Hyperphyscia adglutinata. In de Biesbosch werd onlangs een nieuwe korstmos-soort ontdekt, Hyperphyscia lucida, die op dun schaduwmos lijkt en op wilgen groeit (9). De soortnaam adglutinata betekent “aanliggend” of “vastgeplakt”.

We hebben dun schaduwmos aangetroffen op de stam van oude bomen die zijn aangeplant rond de boomgaard van de Allersmaborg in Ezinge (Gr.), en in verrassend groot aantal op de bast van lariksen in het Harensche Bos (De Haspel, Gr.), langs een wandelpad. De thalli zaten aan de west– en zuidkant van de stammen.

1. Association Française de Lichénologie. Hyperphyscia adglutinata (Flörke) Mayrhofer & Moberg. Document op www.afl-lichenologie.fr.
2. Frati L, Brunialti G, Loppi S (2008) Effects of reduced nitrogen compounds on epiphytic lichen communities in Mediterranean Italy. Sci Total Envir 407:630-637.
3. Gérault A. Hyperphyscia adglutinata (Flörke) H. Mayrhofer & Poelt. Document op www.lichensmaritimes.org.
4. Güvenç S, Öztürk S (2017) Difference in epiphytic lichen communities on Quercus cerris from urban and rural areas in Bursa (Turkey). Pak J Bot 49:631-637.
5. Hyperphyscia adglutinata. Document op www.irishlichens.ie.
6. Loppi S, Ivanov D, Boccardi R (2002) Biodiversity of epiphytic lichens and air pollution in the town of Siena (Central Italy). Environmental Pollution 116:123-128.
7. Sipman H, Van den Boom P, Otte V, Rux K (2012) Hyperphyscia adglutinata is zurück in Berlin. Verh Bot Ver Berlin Brandenburg 145:139-150.
8. Sparrius L, Aptroot A, Timmerman H, Toetenel H (2014) De overleving van aangevoerde korstmossen. Buxbaumiella 99:25-31.
9. Van der Pluijm A (2020) Hyperphyscia lucida (Physciaceae, lichenized Ascomycota), a new species from willow forests in the Biesbosch, the Netherlands. Lindbergia 43:linbg.01138.
10. Vondrák J, Liska J (2010) Changes in distribution and substrate preferences of selected threatened lichens in the Czech Republic. Biologia 65:595-602.