Eikentrilzwam (Exidia truncata)
De
eikentrilzwam (of "stoppeltrilzwam") is een zeer algemene, maximaal 4 tot 6 centimeter grote,
paddenstoel die groeit op dode, nog niet ontschorste takken van eiken.
In zeldzame gevallen kan hij ook verschijnen op takken van andere
loofbomen, zoals beuk, haagbeuk, hazelaar en es (6). In
Midden Europa komt hij in beukenbossen veel voor (15). De
paddenstoel veroorzaakt witrot in het hout (1) en breekt vooral de
lignine af (19). Zijn
oppervlak is helemaal zwart, mat of glanzend en met klierwratjes
bezet. De vruchtlichamen kunnen gedurende het hele jaar worden
aangetroffen, maar zijn het meest frequent in het seizoen met lage
temperaturen (late herfst, winter, begin van het voorjaar). Na een
korte periode van bevriezing (11), en ook na uitdroging en heropname
van vocht (14) gaan ze door met het afgeven van sporen. Volgens een
Amerikaans artikel kunnen ze gedurende een periode van drie
maanden 6500 sporen per uur per vierkante centimeter produceren
(17). Bij droog weer verschrompelen ze tot een zwartachtige korst
op het hout en zijn dan moeilijk te herkennen (2,7,8,16,18). De
aantasting door de schimmel vindt normaliter plaats via de bast, wat
kan verklaren dat zijn vruchtlichamen vooral op niet-ontschorste takken
verschijnen (4). Volgens een Brits artikel is het mycelium van de
eikentrilzwam één van de veroorzakers van het zwakker-worden en
uiteindelijk afbreken van afgestorven takken aan een levende boom (3). In een Deens
onderzoek verschenen de vruchtlichamen van de paddenstoel vooral in de
eerste vijf jaar na het afsterven van een tak (13). Op
grond van de anatomie van het hymenium, de vorm en het kiemingspatroon
van de sporen, en de ontwikkeling van de conidiën lijkt de
eikentrilzwam nauwer verwant te zijn met de judasoren (Auricularia species) dan met de gele trilzwam (Tremella mesenterica) (10,12). Eikentrilzwammen zijn de laatste
jaren sterk in aantal toegenomen, vermoedelijk omdat ze positief
reageren op toenemende wintertemperaturen en stikstofdepositie.
Naam
De genusnaam Exidia betekent "uitzweting" of "vlekking", dit heeft betrekking
op de aanblik van de vruchtlichamen op een tak (7). Exidia glandulosa is volgens de meeste mycologen een synoniem van Exidia truncata (6). Glandulosa betekent "klierachtig" of "klierdragend", truncata "afgehakt" of "afgeknot". De naam "trilzwam" is
ontleend aan de gelei- of rubber-achtige consistentie van de
vruchtlichamen. In Engeland staat de paddenstoel bekend als "Witches'
Butter" maar in Nederland is heksenboter de naam van een slijmschimmel. Bij een Engels heksenproces in
1656 maakte het feit dat er een eikentrilzwam op de deurpost van de
beschuldigde werd aangetroffen deel uit van het bewijs. Wie
meende dat hij behekst was, moest volgens het volksgeloof in Wales met
een gloeiende draadnagel in het vruchtlichaam van de paddenstoel
prikken. Daardoor zou de betovering worden verbroken (9). Ook kon men
voor dit doel het hele vruchtlichaam in het vuur werpen. Mocht u vrezen
behekst te zijn, ga dan dus op zoek naar een eikentrilzwam! De paddenstoel kan worden verward met de zwarte knoopzwam (Bulgaria inquinans)
maar die heeft een donkerbruine (geen zwarte) buitenkant. Bovendien heeft de zwarte knoopzwam zwarte en de eikentrilzwam
witte sporen (18). Ook is verwarring mogelijk met de zwarte trilzwam (Exidia plana of Exidia nigricans)
maar bij die soort ontbreken de wratjes (1).
Eetbaarheid/nut
Eikentrilzwammen
worden in Europa niet beschouwd als eetbare paddenstoelen (7,8), maar
staan in de Verenigde Staten als eetbaar te boek (16). Sinds 2009
komt de parasitaire schimmel Heteromycophaga glandulosae in Nederland voor, die gallen op de vruchtlichamen van de eikentrilzwam veroorzaakt (5).
Waar gevonden
Wij
hebben eikentrilzwammen aangetroffen op afgewaaide takken
van zomereiken, in de oostberm van de Fazantenlaan en in een
houtsingel langs de spoorbaan Groningen-Leeuwarden. We vonden de
paddenstoel ook eens op een afgewaaide tak van een andere loofboom
(mogelijk een linde) in het noordelijk deel van het Smitpark.
Literatuur
1. Abgestutzter Drüsling Exidia truncata. Document op tintling.com.
2. Balestren S (2014) Exidia glandulosa. Document op appuntidimicologia.com.
3. Boddy L, Rayner ADM (1982) Ecological roles of Basidiomycetes forming decay communities in attached oak branches. New Phytol 93:77-88.
4. Boddy L, Rayner ADM (1984) Internal spread of fungi inoculated into attached oak branches. New Phytol 98:155-164.
5. Bruggeman-Nannenga I, Kremer G (2014) Gallenfeuilleton 1. Heteromycophaga glandulosae P.Roberts: sinds 2009 nieuw voor Nederland en nu in opmars. Coolia 57:121-124.
6. Eikentrilzwam. Document op nl.wikipedia.org.
7. Exidia glandulosa (Bull.) Fr. - Witches' Butter. Document op first-nature.com.
8. Exidie glanduleuse. Document op mycorance.free.fr/valchamp.
9. Gruffydd E (1985) Witches' Butter in Wales. Bulletin of the British Mycological Society 19:63-64.
10. Ingold CT (1982) Basidiospore germination and conidium formation in Exidia glandulosa and Tremella mesenterica. Trans Br mycol Soc 79:370-373.
11. Ingold CT (1982) Resistance of certain Basidiomycetes to freezing. Trans Br mycol Soc 79:554-556.
12. Keller J (1992) Ultrastructure de la paroi sporique des Heterobasidiomycetes I. Persoonia 14:377-387.
13. Lange M (1992) Sequence of macromycetes on decaying beech logs. Persoonia 14:449-456.
14. Mauget T (2011) Exidia truncata Fr.:Fr. Document op mycocharentes.fr.
15.
Mihál I (2012) Species diversity, abundance and dominance of
macromycetes in beech forest stands with different intensity of
shelterwood cutting interventions. Folia Oecologica 39:53-62.
16. Rockefeller A a.o. Exidia glandulosa. Document op en.wikipedia.org.
17. Rockett TR, Kramer CL (1974) The biology of sporulation of selected Tremellales. Mycologia 66:926-941.
18. Stoppeliger Drüsling. Document op de.wikipedia.org.
19. Worrall JJ, Anagnost SE, Zabel RA (1997) Comparison of wood decay among diverse lignicolous fungi. Mycologia 89:199-219.
Terug naar de soortenlijst