Essenzwam

De essenzwam is een matig algemene, parasitaire paddenstoel die levende bomen binnendringt via bastwonden, waarna zich consolevormige vruchtlichamen ontwikkelen aan de stamvoet van de boom (zie de foto linksboven). Jonge vruchtlichamen zijn creme tot okergeel van kleur en hebben een fluweelachtig oppervlak. Bij veroudering worden ze bruin tot zwart en wordt het oppervlak glad. De levensduur van een vruchtlichaam is lang, twee tot zeven jaar [3]. De onderzijde van de hoed is gebroken wit tot grijzig wit en voorzien van kleine, ronde poriën (3 tot 5 per mm) waaruit de sporen worden afgegeven [8]. De paddenstoel komt vooral voor op es (Fraxinus excelsior), maar kan soms op andere loofbomen worden aangetroffen: vooral robinia [7,11], maar ook beuk, eik, iep, populier, plataan, walnoot, paardenkastanje, berk, vlier, kers, hulst, en gleditsia [3-6,8-10]. Het mycelium veroorzaakt witrot van het hout en tast het kernhout en het wortelstelsel van de boom aan, waardoor deze uiteindelijk omvalt [3,5,8,10]. In de liggende, dode stam kan de schimmel nog lange tijd aanwezig blijven [3,9]. De soort komt behalve in Europa ook voor in Noord Amerika, Azië en Nieuw Zeeland [3]. Voor 1965 was de paddenstoel in Duitsland onbekend [7], en in Polen was hij zelfs tot 2004 nog nooit gevonden (9). Hij was ook in Nederland eens zeldzaam [4], maar is in de een-en-twintigste eeuw algemener geworden (8). Toch is het vooral een soort van het rivierengebied (lanen op kleigrond, kleibossen), en van de Noord- en Zuidhollandse laagveengebieden. In de noordelijke provincies (Friesland, Groningen, Drente) is de zwam nog altijd zeldzaam. De sporen van de paddenstoel zijn wit, waardoor hij zich onderscheidt van de platte en dikrandtonderzwam die cacaobruine sporen hebben [6].

Naam
De genusnaam Perenniporia betekent "met overblijvende poriën"; dit heeft vermoedelijk betrekking op het feit dat de vruchtlichamen meerjarig zijn. De soortnaam fraxinea betekent "van de es" of "als de es". Vanderbylia fraxinea is een synoniem van Perenniporia fraxinea [2]. De basenvolgorde van het mitochondriale genoom van de essenzwam is vastgesteld [2].

Eetbaarheid/nut
Vruchtlichamen van de essenzwam zijn hard en kurkachtig en voor mensen volstrekt oneetbaar. Het mycelium van de paddenstoel is (met succes) toegepast om geneesmiddelresten in afvalwater af te breken [1]. In een Pools onderzoek werden in de vruchtlichamen van de essenzwam larven van de elfenbankjesmot (Morophaga choragella) en van het houtzwamkevertje Cis nitidus aangetroffen (9).

Waar gevonden
Wij ontdekten in 2025 vruchtlichamen van de essenzwam aan de stamvoet van een levende es, die als laanboom is aangeplant in de Koperwiek (straat in Zuidhorn). Ook zagen we de paddenstoel eens in een park in Regensburg (Duitsland), eveneens aan de voet van een levende es.

Literatuur
1. Buratti S, Rinaldi F, Calleri E, Bernardi M, Oliva D, Malgaretti M, De Girolamo G, Barucco B, Girometta CE, Savino E (2023) Ganoderma resinaceum and Perenniporia fraxinea: Two Promising Wood Decay Fungi for Pharmaceutical Degradation. J Fungi 9,555.
2. Cho SE, Kang H, Lee DH, Seo ST, Kim N, Lee S, Kim M, Shin K (2023) The complete mitochondrial genome of a wood-decaying fungus Vanderbylia fraxinea (Polyporaceae, Polyporales). Mitochondrial DNA Part B 8:118701191.
3. Essenzwam. Document op nl.wikipedia.org.
4. Frencken J (1985) Twee zeldzame houtzwammen uit de Gooise wouden: Perenniporia fraxinea en Creolophus cirrhatus. Coolia 28:9-12.
5. Kehr R, Dujesiefken D, Wohlers A, Wulf A (2000) Root and butt decay of Robinia pseudoacacia caused by Perenniporia fraxinea. Plant Health in Urban Horticulture (Int. Symp. Braunschweig, May 22-24, 2000), p.92-96.
6. Keizer PJ (2018) Maak eens kennis met de essenzwam (Perenniporia fraxinea). Coolia 61:223-226.
7. Krieglsteiner GJ (1988) Anmerkungen zu Vorkommen, Ökologie und Nomenklatur des "Eschen-Baumschwammes", Perenniporia fraxinea (Bull.:Fr.) Ryvarden ad int., in Deutschland, Europa und in der Holarktis. Mitteilungsblatt APN ("Arbeitsgemeinschaft Pilzkunde Niederrhein") 6:51-71.
8. Oud M (2016) Het komen en gaan van een bijzondere Essenzwam. Document op naturetoday.com.
9. Szczepkowski A (2004) Perenniporia fraxinea (Fungi, Polyporales), a new species for Poland. Polish Bot J 49:73-77.
10. Szczepkowski A, Kowalczuk W (2018) New locality of Perenniporia fraxinea (Polyporaceae, Basidiomycota) in Poland and tomographic wood analysis of the infected tree. Przegląd Przyrodniczy 29:116-121.
11. Winterhoff W (2002) Großpilze in Robinienwäldern des nördlichen Oberrheingebietes. Delattinia 28:247-264.