Gazonvlekplaat

Gazonvlekplaten zijn kleine paddenstoelen (hoeddiameter maximaal 3,5 cm) die dikwijls verschijnen in bemeste gazons, grasvelden en weilanden. De vruchtlichamen zijn kortlevend (soms niet langer dan 1 dag) en kunnen in de vroege zomer al aanwezig zijn (4). Volgens de Nederlandse Mycologische Vereniging kan men er in juni naar uitkijken, een tijdstip waarop er nog niet veel andere paddenstoelen kunnen worden gevonden (15). Het mycelium leeft van de afbraak van grasafval, en de vruchtlichamen kunnen na een maaibeurt binnen enkele dagen te voorschijn komen (8). Gazonvlekplaten zijn ook aangetroffen op koemest (9), paardenmest (9) en olifantenmest (6), aangezien er in de mest van zulke dieren grasresten aanwezig zijn. De hoed van een gazonvlekplaat is dof kaneelbruin tot roodbruin, droog, onbehaard en in vochtige toestand zwak gegroefd. Bij veroudering krijgt het oppervlak dikwijls een tweekleurige aanblik, met een lichter centrum dat wordt omgeven door een donkere rand. De plaatjes aan de onderzijde zijn bruin met een witte snede. Bij oudere exemplaren van de paddenstoel worden ze donkerder van kleur en krijgen donkerbruine vlekjes . De steel is beige, hol, en fijn berijpt.

De Nederlandse naam "vlekplaat" heeft betrekking op de vlekkerige aanblik van de plaatjes. Panaeolina betekent: "op Panaeolus lijkend" en Panaeolus: "veelkleurig". Ook dit slaat op het uiterlijk van de plaatjes (12). Het Latijnse woord foenisecia betekent "oogst van hooi" (1). De naamgever associeerde de paddenstoel blijkbaar met de eerste grasoogst, en niet ten onrechte, omdat het mycelium leeft van rottend verdord gras. De gazonvlekplaat onderscheidt zich van andere vlekplaten door de habitus van de sporen. Onder het microscoop zien deze er wrattig uit (3). De overige vlekplaten zijn daarom geplaatst in het genus Panaeolus en de gazonvlekplaat in het genus Panaeolina (10). Psathyrella foenisecii, Panaeolus foenisecii, Psathyra foenisecii, Drosophila foenisecii , Psilocybe foenisecii en Agaricus foenisecii zijn synoniemen van Panaeolina foenisecii (1).

In de zestiger, zeventiger en tachtiger jaren van de vorige eeuw werden er in Engeland, N.Amerika en Australië vergiftigingsgevallen gemeld van jonge kinderen die gazonvlekplaten hadden gegeten. Op grond van de ziekteverschijnselen werd aangenomen dat er in de paddenstoelen een hallucinogene stof aanwezig was (5,7). In uitgebreid Europees onderzoek dat later werd verricht konden psilocybine en psilocine echter niet worden aangetoond (1,14). De onderzochte vruchtlichamen bevatten wel serotonine, 5-hydroxytryptofaan en 5-hydroxyindolazijnzuur (11,14) - verbindingen die in voedingsmiddelen volstrekt onschuldig zijn. Gazonvlekplaten groeien dikwijls samen met paddenstoelsoorten die er bijna hetzelfde uitzien, zoals de gezoneerde vlekplaat (Panaeolus subbalteatus) en (in N.Amerika) Panaeolina castaneifolia. Mogelijk waren de gerapporteerde vergiftigingen dus aan zulke dubbelgangers te wijten (1,13). Tijdens een recent onderzoek in Australië werd er in gazonvlekplaten echter toch psilocybine aangetroffen (2). Wellicht bestaat er dus verschil tussen vruchtlichamen die in verschillende biotopen en op uiteenlopende standplaatsen verzameld zijn. Gazonvlekplaten kunnen in ieder geval ingewandsstoornissen veroorzaken en zijn daarom niet geschikt voor menselijke consumptie (9).