Geschubde inktzwam

Geschubde inktzwammen komen als een witte cylinder uit de grond en zijn bedekt met grote, vezelige, witte tot gelig-bruine schubben. Later spreidt de hoed zich uit en wordt de steel zichtbaar met een beweegbare, smalle witte ring. De plaatjes aan de onderzijde van de hoed zijn eerst wit, later roze, om uiteindelijk zwart te worden waarna de paddenstoel begint te vervloeien (16). Uiteindelijk blijft alleen de steel van de zwam over, die daarbij in verhouding tot de hoed buitengewoon lang kan worden (3). Vanwege overbemesting en verstoring van de bodem worden geschubde inktzwammen in Nederland steeds talrijker. De paddenstoel groeit het liefst op pas omgewerkte, voedselrijke grond, in akkers, gazons, wegbermen of parken. Enkele jaren geleden werd ontdekt dat het mycelium van de geschubde inktzwam niet alleen leeft van dood plantaardig materiaal, maar ook "vlees eet"! De schimmeldraden kunnen nematoden (microscopisch kleine wormpjes) verlammen en doden met behulp van bijzondere orgaantjes die er bij sterke vergroting als stekelige ballen uitzien. Eenmaal gevangen en gedood worden de wormpjes binnen enkele dagen verteerd en door het mycelium opgenomen (13,14).

De genusnaam Coprinus is afgeleid van het Griekse woord kopros en betekent "op mest" (1,5). De soortnaam comatus betekent "gekuifd". In moleculair biologisch onderzoek is aangetoond dat de geschubde inktzwam in genetisch opzicht niet verwant is aan de meeste andere inktzwammen! Op grond van de uitkomsten van dit onderzoek wordt de paddenstoel tegenwoordig ingedeeld bij de champignonfamilie (Agaricaceae) of in een aparte familie geplaatst (Coprinaceae), terwijl plooirokjes, hazenpootjes, glimmer-, kale- en zwerminktzwammen tot de franjehoeden (Psathyrellaceae) worden gerekend. De eigenschap van de hoed om bij rijping van de sporen tot inkt te vervloeien komt dus in meerdere paddenstoelfamilies voor.

De hoed van jonge geschubde inktzwammen is uitstekend eetbaar (2,11), maar moet na het verzamelen onmiddellijk worden bereid omdat hij binnen enkele uren begint te vervloeien (1,3). De plaatjes van de paddenstoel moeten voor het koken nog een witte kleur hebben (1,10) en de schubben van de hoed moeten worden verwijderd (1,10). De steel is vezelig van structuur en daarom minder smakelijk (3,4). Paddenstoelen op vervuilde standplaatsen (wegbermen, vulinisbelten, storthopen) kan men beter laten staan, want inktzwammen kunnen zware metalen in hun vruchtlichamen ophopen (4, 16). Geschubde inktzwammen bevatten interessante plantenstoffen, zoals in structureel opzicht bijzondere polysacchariden (8), verbindingen die de groei van prostaatkanker kunnen afremmen (7,17) en stoffen die de bloeddruk en de glucosespiegels in het bloed van zoogdieren kunnen verlagen (15). Sporen van de geschubde inktzwam kunnen bij mensen die daarvoor gevoelig zijn contactallergie en huideczeem veroorzaken (9). In China en andere Aziatische landen (Taiwan, Filippijnen) wordt de geschubde inktzwam gekweekt voor menselijke consumptie (12,15), maar in Nederland en Duitsland is men met deze teelt gestopt (10). Het aroma van de vruchtlichamen berust voornamelijk op de aanwezigheid van vluchtige alcoholen (6).

1. Ascarelli S (2009) Coprinus comatus (Mull.: Fr.) Persoon. Document op ilmondodeifunghi.it.
2. Child GP (1952) The inability of Coprini to sensitize man to ethyl alcohol. Mycologia 44:200-202.
3. Coprin chevelu. Document op mycorance.free.fr/valchamp.
4. Coprinus comatus. Document op fichasmicologicas.com.
5. Coprinus comatus (O.F.Müll.)Pers. - Shaggy Inkcap. Document op first-nature.com.
6. Dijkstra FY, Wikén TO (1976) Studies on mushroom flavours 2. Flavour compounds in Coprinus comatus. Z Lebensm Unters-Forsch 1160:263-269.
7. Dotan N, Wasser SP, Mahajna J (2011) The culinary-medicinal mushroom Coprinus comatus as a natural antiandrogenic modulator. Integrative Cancer Therapies 10:148-159.
8. Fan JM, Zhang JS, Tang QJ, Liu YF, Zhang AQ, Pan YJ (2006) Structural elucidation of a neutral fucogalactan from the mycelium of Coprinus comatus. Carbohydr Res 341:1130-1134.
9. Fischer B, Yawalkar N, Brander KA, Pichler WJ, Helbling A (1999) Coprinus comatus (shaggy cap) is a potential source of aeroallergen that may provoke atopic dermatitis. J Allergy Clin Immunol 104:836-841.
10. Geschubde inktzwam Coprinus comatus (O.F.Moll.:Fr.) Gray. Document op mycologia.be.
11. Krieger LCC (1911) Note on the reputed poisonous properties of Coprinus comatus. Mycologia 3:200-202.
12. Li B, Lu F, Suo X, Nan H, Li B (2010) Antioxidant properties of cap and stipe from Coprinus comatus. Molecules 15:1473-1486.
13. Luo H, Liu Y, Fang L, Li X, Tang N, Zhang K (2007) Coprinus comatus damages nematode cuticles mechanically with spiny balls and produces potent toxins to immobilize nematodes. Appl Environ Microbiol 73:3916-3923.
14. Luo H, Mo M, Huang X, Li X, Zhang K (2004) Coprinus comatus: A basidiomycete fungus forms novel spiny structures and infects nematode. Mycologia 96:1218-1225.
15. Reyes RG, Lopez LLMA, Kumakura K, Kalaw SP, Kikukawa T, Eguchi F (2009) Coprinus comatus, a newly domesticated wild nutriceutical mushroom in the Philippines. J Agric Technol 5:299-316.
16. Rockefeller A a.o. Coprinus comatus. Document op en.wikipedia.org.
17. Zaidman BZ, Wasser SP, Nevo E, Mahajna J (2008) Coprinus comatus and Ganoderma lucidum interfere with androgen receptor function in LNCaP prostate cancer cells. Mol Biol Rep 35:107-117.