Geschubde inktzwam

Vanwege overbemesting en verstoring van de bodem worden geschubde inktzwammen in Nederland steeds talrijker. De paddenstoel groeit het liefst op pas omgewerkte, voedselrijke grond, in akkers, gazons, wegbermen of parken. Hij komt als een witte cylinder uit de grond en is bedekt met grote, vezelige, witte tot gelig-bruine schubben. Later spreidt de hoed zich uit en wordt de steel zichtbaar met een beweegbare, smalle witte ring. De plaatjes zijn eerst wit, later roze, om uiteindelijk zwart te worden waarna de paddenstoel begint te vervloeien (16). Uiteindelijk blijft alleen de steel van de zwam over, die daarbij buitenproportioneel lang kan worden (3). Enkele jaren geleden werd ontdekt dat geschubde inktzwammen niet alleen leven van dood plantaardig materiaal, maar ook "vleeseters" zijn! Ze kunnen nematoden (microscopisch kleine wormpjes) verlammen en doden met behulp van bijzondere orgaantjes die er bij sterke vergroting als stekelige ballen uitzien. Eenmaal gevangen en gedood worden de wormpjes binnen enkele dagen verteerd en door het mycelium van de paddenstoel opgenomen (13,14).

De Latijnse soortnaam comatus betekent "gekuifd". Coprinus is afgeleid van het Griekse woord kopros en betekent "op mest" (1,5). Hoe vreemd dit ook mag klinken: recent moleculair biologisch onderzoek heeft aangetoond dat de geschubde inktzwam in genetisch opzicht helemaal niet verwant is aan de meeste andere inktzwammen! Op grond van dit nieuwe inzicht wordt de paddenstoel tegenwoordig ingedeeld bij de champignonfamilie (Agaricaceae), terwijl plooirokjes, hazenpootjes, glimmer-, kale- en zwerminktzwammen tot de franjehoeden (Psathyrellaceae) worden gerekend. De eigenschap van de hoed om bij rijping van de sporen tot inkt te vervloeien komt dus in meerdere families voor.

Hoewel de hoed van jonge exemplaren van de paddenstoel uitstekend eetbaar is (2,11), moet die onmiddellijk worden bereid daar verzamelde inktzwammen binnen enkele uren beginnen te vervloeien (1,3). De plaatjes van vruchtlichamen die voor consumptie worden bestemd moeten nog een witte kleur hebben (1,10) en de schubben van de hoed moeten worden verwijderd (1,10). De steel kan vezelig van structuur zijn en is daarom minder smakelijk (3,4). Bij het verzamelen moet men goed op de standplaats letten, want inktzwammen kunnen zware metalen in hoge concentraties ophopen (16). Paddenstoelen uit wegbermen, van vuilnisbelten of storthopen kan men dus beter niet oogsten (4). De vruchtlichamen bevatten interessante plantenstoffen, zoals polysacchariden met een afwijkende chemische structuur (8), verbindingen die de groei van prostaatkanker kunnen afremmen (7,17) en stoffen die de bloeddruk of de glucosespiegel in het bloed kunnen verlagen (15). Sporen van de geschubde inktzwam kunnen bij mensen die daarvoor gevoelig zijn contactallergie en huideczeem veroorzaken (9). In China en andere Aziatische landen (Taiwan, Filippijnen) wordt de geschubde inktzwam gekweekt voor menselijke consumptie (12,15), maar in Nederland en Duitsland is men met de teelt gestopt (10). Het aroma van de vruchtlichamen berust voornamelijk op de aanwezigheid van vluchtige alcoholen (6).

1. Ascarelli S (2009) Coprinus comatus (Mull.: Fr.) Persoon. Webdocument op ilmondodeifunghi.it.
2. Child GP (1952) The inability of Coprini to sensitize man to ethyl alcohol. Mycologia 44:200-202.
3. Coprin chevelu. Webdocument op mycorance.free.fr/valchamp.
4. Coprinus comatus. Webdocument op www.fichasmicologicas.com.
5. Coprinus comatus (O.F.Müll.)Pers. - Shaggy Inkcap. Webdocument op www.first-nature.com.
6. Dijkstra FY, Wikén TO (1976) Studies on mushroom flavours 2. Flavour compounds in Coprinus comatus. Z Lebensm Unters-Forsch 1160:263-269.
7. Dotan N, Wasser SP, Mahajna J (2011) The culinary-medicinal mushroom Coprinus comatus as a natural antiandrogenic modulator. Integrative Cancer Therapies 10:148-159.
8. Fan JM, Zhang JS, Tang QJ, Liu YF, Zhang AQ, Pan YJ (2006) Structural elucidation of a neutral fucogalactan from the mycelium of Coprinus comatus. Carbohydr Res 341:1130-1134.
9. Fischer B, Yawalkar N, Brander KA, Pichler WJ, Helbling A (1999) Coprinus comatus (shaggy cap) is a potential source of aeroallergen that may provoke atopic dermatitis. J Allergy Clin Immunol 104:836-841.
10. Geschubde inktzwam Coprinus comatus (O.F.Moll.:Fr.) Gray. Webdocument op www.mycologia.be.
11. Krieger LCC (1911) Note on the reputed poisonous properties of Coprinus comatus. Mycologia 3:200-202.
12. Li B, Lu F, Suo X, Nan H, Li B (2010) Antioxidant properties of cap and stipe from Coprinus comatus. Molecules 15:1473-1486.
13. Luo H, Liu Y, Fang L, Li X, Tang N, Zhang K (2007) Coprinus comatus damages nematode cuticles mechanically with spiny balls and produces potent toxins to immobilize nematodes. Appl Environ Microbiol 73:3916-3923.
14. Luo H, Mo M, Huang X, Li X, Zhang K (2004) Coprinus comatus: A basidiomycete fungus forms novel spiny structures and infects nematode. Mycologia 96:1218-1225.
15. Reyes RG, Lopez LLMA, Kumakura K, Kalaw SP, Kikukawa T, Eguchi F (2009) Coprinus comatus, a newly domesticated wild nutriceutical mushroom in the Philippines. J Agric Technol 5:299-316.
16. Rockefeller A a.o. Coprinus comatus. Webdocument op en.wikipedia.org.
17. Zaidman BZ, Wasser SP, Nevo E, Mahajna J (2008) Coprinus comatus and Ganoderma lucidum interfere with androgen receptor function in LNCaP prostate cancer cells. Mol Biol Rep 35:107-117.