Gewone zwavelkop (Psilocybe fascicularis)

De gewone zwavelkop is Nederlands meest voorkomende paddenstoel, die in vrijwel alle uurhokken wordt aangetroffen. Zwavelkoppen groeien op allerlei soorten hout - meestal dood hout, maar soms ook aan de voet van levende bomen. Als zwavelkoppen zoals op de foto links uit de grond lijken te komen dan betekent dit dat er houtsnippers, een tronk of wortels van een gerooide boom in de ondergrond aanwezig zijn. De paddenstoel veroorzaakt witrot (10). Stobben die zich op korte onderlinge afstand bevinden kunnen door hetzelfde mycelium geïnfecteerd zijn en via verbindingsdraden onderling voedingsstoffen uitwisselen (8). De groei van het mycelium van de zwavelkop wordt beïnvloed door de aanwezigheid van springstaarten – microscopisch kleine geleedpotige diertjes die zich met schimmels voeden. In gebieden met veel springstaarten wordt de groei gestaakt, terwijl het mycelium in gebieden met weinig springstaarten juist explosief begint te groeien (7,11).

Naam

De naam "zwavelkop" heeft betrekking op de kleur en vorm van jonge exemplaren, die lijken op de voorloper van de moderne lucifer. Hypholoma fasciculare en Psilocybe fascicularis zijn synoniemen. Hypholoma betekent "zwam met draden", Psilocybe "naakte hoed". De soortnaam fasciculare betekent "in bundels verenigd" of "bundels vormend". Zwavelkoppen hebben de neiging om in bundels bij elkaar te groeien.

Eetbaarheid/Nut

Zwavelkoppen smaken bitter en zijn giftig (9). Wie ze desondanks opeet, krijgt binnen enkele uren maag- en darmklachten die dagenlang kunnen aanhouden. In ernstige gevallen kan zelfs leverschade optreden. De structuur van de belangrijkste gifstoffen is bekend (1). Ook van de gele kleurstoffen en van geel fluorescerende verbindingen in de vruchtlichamen is de chemische structuur opgehelderd (6). Omdat infectie van beuken- of grenenhout door zwavelkoppen het aantal bacteriën in een stobbe sterk doet dalen meende men dat het mycelium van de zwavelkop antibiotica aanmaakt. Maar onlangs is gebleken dat het mycelium de zuurgraad van het hout verlaagt (tot pH 3.5) en dat de meeste bacteriën onder zulke zure omstandigheden niet meer kunnen groeien (2). Canadese houtvesters hebben interesse voor de paddenstoel omdat inoculatie van gerooide bomen met het mycelium van zwavelkoppen voorkomt dat zulke stompen worden geïnfecteerd door honingzwammen, die ook levende bomen kunnen aantasten (3-5). Tijdens de afbraak van hout door zwavelkoppen worden er allerlei gevaarlijke gifstoffen gevormd (o.a. dioxines), die de paddenstoel vervolgens echter weer onschadelijk maakt (12).

Waar gevonden

Zwavelkoppen staan dikwijls in de bermen van de Hanckemalaan, de Stationsweg en de Burgemeester de Vrieslaan, in houtsingels rond de sportvelden, in het Smitpark en in tuinen van mensen die hout versnipperen. Ook hebben we zwavelkoppen aangetroffen in de oostberm van het Hoendiep O-zijde, tussen Zuidhorn en Enumatil.

Literatuur

1. Akasaka H, Shiono Y, Murayama T, Ikeda M (2005) Fascicularones H–K, Four new sesquiterpenoids from the cultured mycelia of the fungus Hypholoma fasciculare. Helv Chim Acta 88:2944-2950.
2. Boer W de,  Folman LB, Klein Gunnewiek PJA, Svensson T, Bastviken D, Öberg G, Del Rio JC, Boddy L (2010) Mechanism of antibacterial activity of the white-rot fungus Hypholoma fasciculare colonizing wood. Can J Microbiol 56:380-388.
3. Chapman B,  Begin E, Curran M (2001)  Using Hypholoma fasciculare inoculation as a means to control Armillaria root disease on calcareous soils: Trial establishment and monitoring.  Forest Renewal British Columbia, Cariboo  Forest Region, Research Section, Extension Note no.33.
4. Chapman B, Xiao G (2000) Inoculation of stumps with Hypholoma fasciculare as a possible means to control Armillaria root disease. Can J Bot 78:129-134.
5. Chapman B , Xiao G, Myers S (2004) Early results from field trials using Hypholoma fasciculare to reduce Armillaria ostoyae root disease. Can J Bot 82:962-969.
6. Fiasson JL, Gluchoff-Fiasson K, Steglich W (1977) Über die Farb- und Fluoreszenzstoffe des Grünblättrigen Schwefelkopfes (Hypholoma fascicuare, Agaricales). Chem Ber 110:1047-1057.
7. Kamplicher C, Rolschewski J, Donnelly AP, Boddy L (2004) Collembolan grazing affects the growth strategy of the cord-forming fungus Hypholoma fasciculare. Soil Biol Biochem 36:591-599.
8. Lindall B, Finlay R, Olsson S (2001) Simultaneous, bidirectional translocation of ³²P and ³³P between wood blocks connected by mycelial cords of Hypholoma fasciculare. New Phytol 150:189-194.
9. Mortara M, Martinetti L (1955) Vergiftung durch Hypholoma fasciculare Fries (Schwefelkopf, Bitterschwamm). Arch Toxicol 15:390-391.
10. Rockefeller  A a.o. Hypholoma fasciculare. Webdocument op en.wikipedia.org.
11. Tordoff GM, Boddy L, Jones TH (2006) Grazing by Folsomia candida (Collembola) differentially affects mycelial morphology of the cord-forming basidiomycetes Hypholoma fasciculare, Phanerochaete velutina and Resicinium bicolor. Mycol Res 110:335-345.
12. Verhagen FJM, Van Assema FBJ, Boekema BKHL, Swarts HJ, Wijnberg JBPA, Field JA (1998) Dynamics of organohalogen production by the ecologically important fungus Hypholoma fasciculare. FEMS Microbiol Lett 158:167-178.

Terug naar de soortenlijst