Gewone fopzwam

Fopzwammen zijn ectomycorrhiza-partners van eik, beuk (6,9), berk (11), populier (1) en enkele naaldbomen waaronder de Douglas spar (2,3), in het Middellandse zeegebied ook van het rotsroosje Cistus ladanifer (14). Zelfs zeer jonge boompjes kunnen al een verbintenis met de paddenstoel aangaan. Bij de vorming van ectomycorrhiza door het mycelium van de fopzwam speelt het gas (en plantenhormoon) ethyleen een rol (10). Van jonge beuken (9) en populieren (1) is bewezen dat ze beter groeien wanneer de fopzwam aanwezig is. De paddenstoel is daarom ook gebruikt in boomkwekerijen om de groei van zaailingen te bevorderen. Bij oudere bomen groeien fopzwamnen in een wijde kring rond de stam, op de plaats waar de meeste dunne haarwortels aanwezig zijn (11). Vreemd genoeg zijn fopzwammen niet alleen symbionten van bomen, maar ook parasieten die ten koste van andere organismen leven, zoals de schimmel Mucor hiemalis (15). De hoed van fopzwammen is aanvankelijk tamelijk bol van vorm en fel oranje of bruinroze van kleur, maar spreidt zich later min of meer vlak uit. Bij veroudering of uitdroging kan hij sterk verbleken. De plaatjes aan de onderzijde staan breed uiteen en zijn nogal hoog (of diep). Er staan kortere lamellen tussen in. Aanvankelijk hebben ze een roodbruine kleur, maar bij rijping van de sporen worden ze lichter. De sporen zijn namelijk wit (8). De afmetingen van de vruchtlichamen zijn tamelijk klein (hoeddiameter 2 tot 7 cm, steel lengte 5 tot 10 cm, steeldikte 6 tot 10 mm).

De genusnaam Laccaria betekent "lak" (of glanzende verf), de soortnaam laccata "gelakt" of "lakrood" (7,8). De naam fopzwam (en de Engelse naam “deceiver”) wijzen op het enorm variabele uiterlijk van deze paddenstoel: in jonge toestand rood, oranje of rozebruin - afhankelijk van het weer, later dikwijls kleurloos en saai. Oude, verfomfaaide en uitgebleekte vruchtlichamen zijn dikwijls nauwelijks op naam te brengen en kunnen met allerlei andere paddenstoelsoorten verwisseld worden. Ook mycologen heeft de fopzwam parten gespeeld: de verwantschappen binnen het genus Laccaria waren lange tijd onduidelijk en zijn in de laatste decennia van de vorige eeuw uitgebreid onderzocht (12,13). Agaricus laccatus, Clitocybe laccata, Camarophyllus laccatus, Omphalia laccata, Collybia laccata, Russiliopsis laccata, Agaricus carneus, Agaricus farinaceus, Omphalia farinacea, Laccaria farinacea, Agaricus rosellus, Omphalia rosella, Agaricus subcarneus en Laccaria tetraspora zijn synoniemen van Laccaria laccata! (13).

Fopzwammen zijn eetbaar, en worden door Indianen uit de staat Oaxaca in Z.O.Mexico sinds mensenheugenis als voedsel verzameld (7). Vooral de hoeden schijnen in gebakken toestand of in soep goed te smaken, de stelen zijn echter meestal te taai (8). Maar vanwege het variabele uiterlijk van de paddenstoel en de kans op verwisseling met giftige soorten is het niet verstandig om fopzwammen voor de maaltijd te gebruiken. De vruchtlichamen bevatten een polysaccharide met tumorgroei-remmende eigenschappen (4,5).

1. Baum C, Stetter U, Makeschin F (2002) Growth response of Populus trichocarpa to inoculation by the ectomycorrhizal fungus Laccaria laccata in a pot and a field experiment. Forest Ecology and Management 163:1-8.
2. Fries N (1977) Germination of Laccaria laccata spores in vitro. Mycologia 69:848-850.
3. Garbaye J (1994) Helper bacteria: a new dimension to the mycorrhizal symbiosis. New Phytologist 128:197-210.
4. Kim SH, Woo MS, Kim BK (1982) Antitumor components extracted from the carpophores and cultured mycelia of Laccaria laccata. Korean J Mycol 10:155-163.
5. Kim YJ, Lee CO, Shim MJ, Kim SW, Choi EC, Kim BK (1984) Purification and chemical analysis of antineoplastic constituents of cultured mycelia of Laccaria laccata. Korean J Mycol 12:35-43.
6. Kreuzwieser J, Stulen I, Wiersema P, Vaalburg W, Rennenberg H (2000) Nitrate transport processes in Fagus-Laccaria-mycorrhizae. Plant and Soil 220:107-117.
7. Krüger M u.Ä. Rötlicher Lacktrichterling. Webdocument op de.wikipedia.org.
8. Laccaria laccata (Scop.) Cooke - Deceiver. Webdocument op www.first-nature.com.
9. Leyval C, Berthelin J (1989) Interactions between Laccaria laccata, Agrobacterium radiobacter and beech roots: Influence on P, K, Mg, and Fe mobilization from minerals and plant growth. Plant and Soil 117:103-110.
10. Livingston WH (1991) Effect of methionine and l-aminocyclopropane-1-carboxylic acid on ethylene production by Laccaria bicolor and L.laccata. Mycologia 83:236-241.
11. Mason PA, Last FT, Pelham J, Ingleby K (1982) Ecology of some fungi associated with an ageing stand of birches (Betula pendula and B.pubescens). Forest Ecology and Management 4:19-30.
12. Mueller GM (1991) Laccaria laccata complex in North America and Sweden: Intercollection pairing and morphometric analyses. Mycologia 83:578-594.
13. Mueller GM, Vellinga EC (1986) Taxonomic and nomenclatural notes on Laccaria B. & Br.: Laccaria amathystea, L.fraterna, L.laccata, L.pumila, and their synonyms. Persoonia 13:27-43.
14. Torres P, Roldán A, Lansac AR, Martin A (1995) Ectomycorrhizal formation between Cistus ladanifer and Laccaria laccata. Nova Hedwigia 60:311-316.
15. Werner A, Zadworny M (2003) In vitro evidence of mycoparasitism of the ectomycorrhizal fungus Laccaria laccata against Mucor hiemalis in the rhizosphere of Pinus sylvestris. Mycorrhiza 13:41-47.