Gewoon Elfenbankje

Het gewoon elfenbankje leeft als saprofyt en wondparasiet op allerlei loofbomen (beuken, eiken, berken, populieren, wilgen, hazelaars en kersen). In zeldzame gevallen kan de paddenstoel ook verschijnen op sparren. Het mycelium koloniseert vooral dode stobben, maar kan ook levende bomen infecteren wanneer hun bast na een aanrijding is beschadigd, of er een dikke tak is afgezaagd. Bovendien kan de paddenstoel opgeslagen hout en houten voorwerpen in tuinen en parken aantasten. Het uiterlijk van elfenbankjes kan sterk uiteenlopen. De hoeden zijn halfrond tot waaiervormig, en 5 tot 8 centimeter breed. Ze verschijnen vaak in groot aantal, naast en dakpansgewijs boven elkaar en worden ieder jaar opnieuw gevormd. Het hoedvlees is dun, leerachtig en taai van structuur. Het hoedoppervlak is deels bedekt met fluweelzachte haren. Het heeft een zijdeachtige glans en is voorzien van zones met verschillende kleuren (van zwart via allerlei tinten bruin tot oker of oranjegeel, terwijl olijfgroene, roodachtige en blauwe tinten ook kunnen voorkomen). De hoedrand is golvend, enigszins ingekerfd en scherp. De onderzijde van de paddenstoel is licht van kleur (witachtig) en voorzien van kleine poriën (3 tot 5 per mm). Elfenbankjes veroorzaken witrot (2). Ze kunnen lignine afbreken met behulp van speciale enzymen, die laccases worden genoemd en voor hun werking koper nodig hebben (4). De snelheid waarmee verschillende houtsoorten door de paddenstoel worden afgebroken is niet gelijk, maar de factoren die de afbraaksnelheid bepalen zijn nog grotendeels onbekend (6). Binnen aangetaste boomstronken kunnen mycelia van het elfenbankje die tot verschillende individuen behoren grenszones vormen, d.w.z. zulke mycelia komen niet te dicht in elkaars buurt en grenzen zich tegen elkaar af (8).

Elfenbankjes zijn voor mensen oneetbaar. Biotechnologen hebben wel belangstelling voor de paddenstoel, vanwege de mogelijkheid om het mycelium (of enzymen daaruit) toe te passen bij de afbraak van industrieel afval, bijvoorbeeld in de papier- en verfindustrie. Over dit onderwerp is veel geschreven. In China en Japan wordt een polysaccharide uit Trametes versicolor (PSK) gebruikt bij de immunotherapie van kanker (1). De werkzaamheid van deze stof is aangetoond in celexperimenten (3), in dierproeven (10) en in patiëntgebonden onderzoek (5,7). Vruchtlichamen van het elfenbankje worden gegeten door rupsen van het oranjebruin kroeskopje Nemaxera betulinella (een motvlinder) en door maden van de breedvoetvlieg Polyporivora picta (1).

1. Andrews D a.o. Trametes versicolor. Document op en.wikipedia.org.
2. Greulich F u.Ä. Schmetterlings-Tramete. Document op de.wikipedia.org.
3. Jiménez-Medina E, Berruguilla E, Romero I, Algarra I, Collado A, Garrido F, Garcia-Lora A (2008) The immunomodulator PSK induces in vitro cytotoxic activity in tumour cell lines via arrest of cell cycle and induction of apoptosis. BMC Cancer 8:78.
4. Lekounougou S, Mounguengui S, Dumarçai S, Rose S, Courty PE, Garbaye J, Gérardin P, Jacquout JP, Gelhaye E (2008) Initial stages of Fagus sylvatica wood colonization by the white-rot basidiomycete Trametes versicolor: Enzymatic characterization. International Biodeterioration & Biodegradation 61:287-293.
5. Oba K, Teramukai S, Kobayashi M, Matsui T, Kodera Y, Sakamoto J (2007) Efficacy of adjuvant immunotherapy with polysaccharide K for patients with curative resections of gastric cancer. Cancer Immunol Immunother 56:905-911.
6. Obst JR, Highley TL, Miller RB (1994) Influence of lignin type on the decay of woody Angiosperms by Trametes versicolor. In: Llewellyn GC, Dashek WV, O'Rear CE (eds.) Biodeterioration Research 4: Mycotoxins, Wood Decay, Plant Stress, Biocorrosion and General Biodeterioration. Plenum Press, New York, p.357-374.
7. Standish LJ, Wenner CA, Sweet ES, Bridge C, Nelson A, Martzen M, Novack J, Torkelson C (2008) Trametes versicolor mushroom immune therapy in breast cancer. J Soc Integr Oncol 6:123-128.
8. Trametes versicolor (Fr.) Pilat - Schmetterlingstramete. Document op www.forst.tu-muenchen.de/ext/lst/botan/lehre/patho/pilze/faeule.
9. Volk T (1997) The Turkey Tail fungus, Trametes versicolor. Document op botit.botany.wisc.edu/toms_fungi.
10. Yamasaki A, Shoda M, Iijima H, Nagai S, Wada J, Suzuki H, Chikazawa N, Tasaka T, Kameda C, Tanaka H, Ikebe M, Jo E, Sato N, Nakamura M, Sekine F, Morisaki T, Katano M (2009) A protein-bound polysaccharide, PSK, enhances tumor suppression induced by docetaxel in a gastric cancer xenograft model. Anticancer Res 29:843-850.