Gewoon speldenkussentje

Gewoon speldenkussentje is een korstmos dat groeit op de schors van bomen. In zeldzame gevallen kan het zich ook op kiezelhoudende rotsen of op muren vestigen (1,10). Volgens een studie uit Litouwen is het vooral te vinden op de goedbelichte zuidkant van de stam van oude zomereiken, in gebieden met forse regenval (5). Het thallus is korstvormig, grijs tot groenachtig grijs, dik, min of meer glanzend, en glad of grof gerimpeld. Het wordt omgeven door een prothallus en heeft dikwijls randzones. Het thallus is bedekt met wrattige uitsteeksels (1-2 mm diameter) die de apotheciën bevatten en er uitzien als een kies met cariës of de bovenkant van een peperbus (1,3,7). Er zijn 2 tot 7 apotheciën per wrat aanwezig; de zwarte schijfvormige vruchtlichamen verschijnen daarin als putjes (men spreekt dan van perithecoïde apotheciën). De sporenafgifte vindt vooral plaats in de maanden oktober tot en met januari (8). De fotobiont in het korstmos is een groene alg uit de orde van de Chlorococcales (1). De microscopische structuur van het prothallus van het gewoon speldenkussentje is in een Brits artikel beschreven (2), en de wand van de sporen is onderzocht met de elektronenmicroscoop (9). De bouw van de asci in de apotheciën van het genus Pertusaria verschilt van die van andere korstmossen en is eveneens onderzocht (4). Op Pertusaria pertusa kan de schimmel Sphinctrina turbinata parasiteren (7). In 2009 werd er in Spanje nog een nieuwe schimmelsoort ontdekt, die eveneens als parasiet op het gewoon speldenkussentje leeft (6).

De genusnaam Pertusaria is evenals de soortnaam pertusa afgeleid van het Latijnse woord pertusus (“doorboord”). Het thallus van dit korstmos ziet er (bij enige vergroting) uit als kussentjes die voorzien zijn van kleine gaatjes. Pertusaria communis is een synoniem van Pertusaria pertusa, de soortnaam communis betekent “gewoon”. Pertusaria chionodes is een ander synoniem (1).

1. Association Française de Lichénologie. Pertusaria pertusa. Document op: www.afl-lichenologie.fr.
2. Darbishire OV (1931) Observations on the margin of Pertusaria communis (L.) DC. Trans Br Mycol Sci 16:38-54.
3. Gewöhnliche Porenflechte. Document op: www.123pilzsuche.de.
4. Honegger R (1982) The ascus apex in lichenized fungi III. The Pertusaria type. Lichenologist 14:205-217.
5. Lukosiene IP, Naujalis JR (2009) Rare lichen associations on common oak (Quercus robur) in Lithuania. Biologia 64:48-52.
6. Pérez-Ortega S, Calatayud V (2009) Lichenostigma epirupestre, a new lichenocolous species on Pertusaria from Spain. Mycotaxon 107:189-195.
7. Pertusaria pertusa. Document op: Dorset Nature, www.dorsetnature.co.uk.
8. Pyatt FB (1969) Studies of the periodicity of spore discharge and germination in lichens. Bryologist 72:48-53.
9. Pyatt FB (1969) The ultrastructure of the ascospore wall of the lichen Pertusaria pertusa. Trans Br Mycol Soc 52:167-171.
10. Silverside AJ (2013) Pertusaria pertusa (Weigel) Tuck. Document op: Images of British Lichens, lastdragon.org.