Lila gordijnzwam (Cortinarius alboviolaceus s.l.)
HabitusZijaanzichtOnderaanzicht
De lila gordijnzwam is een mycorrhiza-partner van loofbomen (vooral eiken, maar ook populier, berk, beuk en linde) (1,4,8). De soort is gevoelig voor verzuring en vermesting, en staat op de Rode Lijst als bedreigd (2,9). Het is een tamelijk forse paddenstoel (doorsnee van de hoed tot 9, soms zelfs 11 cm) met een zijdeachtig hoedoppervlak, dat in jonge toestand bleekviolet gekleurd is, maar bij het ouder worden verbleekt tot bijna wit met een vleugje lila (1,4,5). De steel is van onderen verbreed en meestal wit, maar vanaf de basis bekleed met een "sok" van bleekviolet velum (1,4,7). De witte of witachtige vezels op de steel kunnen bij oudere exemplaren van de paddenstoel rijpe sporen vasthouden en daardoor plaatselijk een roestbruine kleur krijgen (zie de foto rechtsboven) (4,6,7). De plaatjes aan de onderzijde van de hoed zijn aanvankelijk grijsachtig lila, maar worden bruin als de sporen rijpen (5). Van Cortinarius alboviolaceus wordt beweerd dat hij behalve in Europa ook in Noord Amerika voorkomt (4,5,6), maar de Noord Amerikaanse exemplaren behoren misschien tot een aggregaat van meerdere, op lila gordijnzwammen lijkende soorten (4).

Naam
De genusnaam Cortinarius betekent "met een cortina", d.w.z. een gordijn. Bij de meeste soorten uit dit geslacht zijn de plaatjes van een vruchtlichaam in jonge toestand bedekt met een fijn spinneweb van dunne draden die de steel met de hoedrand verbinden (6). De soortnaam alboviolaceus is afgeleid van het Latijnse woord albus dat "wit" en het woord violaceus, dat "violet" of "paars" betekent. Bleekpaars, of "wit met paars" is waarschijnlijk de juiste vertaling (6). Enkele paddenstoelsoorten lijken sterk op de lila gordijnzwam, zoals: de zilverige gordijnzwam (C.argentatus), de kamfergordijnzwam (C.camphoratus) en de donkerlila gordijnzwam (C.malachius). De eerstgenoemde soort is echter in Nederland uitgestorven, en de laatste twee groeien uitsluitend bij naaldbomen (3). De nauwste dubbelganger van de lila gordijnzwam is de kleinsporige lila gordijnzwam (Cortinarius acutispissipes). Deze is van de lila gordijnzwam te onderscheiden door een wortelende steelvoet en een kleiner formaat van de sporen (12).

Eetbaarheid/nut
Lila gordijnzwammen worden beschouwd als oneetbaar (10) en zijn mogelijk zelfs giftig (6). Volgens een Nederlands artikel en een Nederlandstalige website hebben de vruchtlichamen een onopvallende geur of ruiken naar stopverf (3,5). Van Franse en Finse vondsten van de paddenstoel wordt ook gezegd dat die nauwelijks enige geur hebben (4,8). De stinkgordijnzwam (Cortinarius traganus) kan ook op de lila gordijnzwam lijken, maar is erg zeldzaam en heeft een sterke, onaangename geur (7,11). De lila gordijnzwam kan radioactief caesium tot relatief hoge niveaus in zijn vruchtlichamen ophopen (13).

Waar gevonden

Wij hebben lila gordijnzwammen een aantal malen gevonden in het Natuurpark Tussen de Venen in Muntendam (Gr.), in heidegebied, in de nabijheid van berken en eiken.

Literatuur
1. Arnolds E, Chrispijn R, Enzlin R (2014) Cortinarius alboviolaceus. In: Ecologische Atlas van de Paddenstoelen van Drente, deel 2, p.587-588.
2. Arnolds E, Chrispijn R (2016) Mycologisch waardevolle lanen, een nieuw project van de PWD. Nieuwsbrief Paddestoelenwerkgroep Drenthe, 17:29-35.
3. Dam N, Kuyper TW (2011) Het geslacht Cortinarius in Nederland X: Een voorlopige sleutel. Coolia 54:189-208.
4. Kuo M (2011) Cortinarius alboviolaceus. Document op mushroomexpert.com.
5. Lila gordijnzwam. Document op nl.wikipedia.org.
6. O'Reilly P. Cortinarius alboviolaceus (Pers.) Fr. - Pearly Webcap. Document op first-nature.com.
7. Roelandse AA. Lila gordijnzwam. Document op yavannah.nl.
8. Tanchaud P (2018) Cortinarius alboviolaceus (Pers.:Fr.) Fr. Document op mycocharentes.fr.
9. Vaessen A (2023) Stagnerend stikstofbeleid: hoe reageren paddenstoelen? Florabalans 2023:16-17.
10. Weißvioletter Dickfuß. Document op 123pilzsuche.de.
11. Werts J, De Sutter J. Cortinarius alboviolaceus. Lila gordijnzwam. Document op fenf.be/padclub/padclubfungisensulato.
12. Wisman J (2021) Staat daar de lila gordijnzwam... Ja of nee? Coolia 64:216-227.
13. Zalewska T, Cocchi L, Falandysz J (2016) Radiocaesium in Cortinarius spp. mushrooms in the regions of the Reggio Emilia in Italy and Pomerania in Poland. Environ Sci Pollut Res 23:23169-23174.

Terug naar de soortenlijst (buiten Zuidhorn)