Lipstickmos

Eigenlijk hoort deze soort niet thuis op een korstmospagina, want “lipstickmos” is een schimmel die op korstmossen parasiteert, vooral de geslachten Parmelia, Physcia en Xanthoria (1,2,6), maar ook op vals dooiermos (5), poedergeelkorst, lepelschildmos en diverse andere korstmossen (8,12). De parasiet vormt knalroze kussentjes van 0.5-1.5 mm doorsnee met een poederig oppervlak. De roze knobbeltjes zijn sporodochia, kussenvormige structuren die conidioforen dragen, waarin conidiën (ongeslachtelijke sporen) worden gevormd (1,4). De conidiën worden door regenwater verspreid. Lipstickmos is een betrekkelijk recente verschijning. De parasiet werd voor het eerst waargenomen in Duitsland (in 1923), in Italië in 1955, in Luxemburg, Oostenrijk, Spanje en Engeland in 1985, in Nederland in 1995 (10), in Denemarken vóór 2004 (12), in Mecklenburg-West Pommeren in 2010 en in de Boulonnais in Frankrijk in 2015 (2,3). Lipstickmos wordt vooral in stikstofrijke milieus aangetroffen (6). In Nederland staat de soort inmiddels te boek als “zeer algemeen” (11).

Naam

Illosporiosis christiansenii heeft nog geen officiële Nederlandse naam, maar wordt vanwege zijn opvallende roze kleur dikwijls “lipstickmos” genoemd. Deze aanduiding is natuurlijk onjuist. Lipstickzwam zou beter zijn, of, zoals de Duitsers zeggen: "roze kussentjeszwam". Hobsonia christiansenii is een synoniem van Illosporiopsis christiansenii. Op grond van moleculair biologisch onderzoek werd “lipstickmos” uit het geslacht Hobsonia verwijderd en in Illosporiopsis ondergebracht (9). De soortnaam christiansenii is een eerbetoon aan de Deense botanicus en microbioloog M.Skytte Christiansen (7).

Waar gevonden

Wij hebben “lipstickmos” aangetroffen op heksenvingermos (Physcia tenella), op de stam van oude zomereiken langs het doodlopende stuk van de oude Rijksstraatweg in Zuidhorn, niet ver van het Zonnehuis.

Literatuur

1. Association Française de Lichénologie. Illosporiopsis christiansenii (Brady et D. Hawksw.) D. Hawksw. = Hobsonia christiansenii. Document op www.afl-lichenologie.fr.
2. Dolnik C, Schiefelbein U, Schultz M, De Bruyn U, Richter T (2012) New and noteworthy findings of lichenized and lichenicolous fungi from N.Germany. Herzogia 25:31-38.
3. Gavériaux JP (2015) Illosporiopsis christiansenii (B.L. Brady & D. Hawksw.) D. Hawksw. (≡ Hobsonia christiansenii B.L. Brady & D. Hawksw.). Première découverte dans le département du Nord (France, 59). Bull Soc Mycol Nord Fr 98:57-59.
4. Gérault A. Illosporiopsis christiansenii (B. L. Brady & D. Hawksw.) D. Hawksw. Document op www.lichensmaritimes.org.
5. Hafellner J (2007 en 2015) Lichenicolous Biota. Fritschiana 60:35–49 en 80:21-41.
6. Illosporiopsis christiansenii. Documenten op fungi.myspecies.info, nl.wikipedia.org, en www.dorsetnature.co.uk.
7. Lowen R, Brady BL, Hawksworth DL, Peterson RRM (1986) Two new lichenicolous species of Hobsonia. Mycologia 78:842-846.
8. Rettig J (2016) Zum Vorkommen flechtenbewohnender Pilze in Ostthüringen. Herzogia 29:730-744.
9. Sikaroodi M, Lawrey JD, Hawksworthh DL, Depriest PT (2001) The phylogenetic position of selected lichenicolous fungi: Hobsonia, Illosporium, and Marchandiomyces. Mycol Res 105:453-460.
10. Van den Boom PPG, Aptroot A (1996) De lichenologische najaarsexcursie van 1995 naar Ameland (prov. Friesland). Buxbaumiella 39:47-52.
11. Verhoogt K, Van der Kolk HJ (2019) Een overzicht van enkele goed herkenbare Nederlandse korstmosparasieten. Buxbaumiella 115:47-57.
12. Wieczorek A, Lysko A, Popiela A, Sliwa L (2017) Additions to the flora of lichenized and lichenicolous fungi of Bornholm (Denmark). Herzogia 30:304-308.