Platte tonderzwam (Ganoderma lipsiense)
De
platte tonderzwam is een grote houtzwam (afmeting maximaal ongeveer 40
bij 30 cm) die meestal verschijnt op dood loofhout, maar soms ook op de
stamvoet van levende bomen die beschadigde wortels hebben (8,10). De
paddenstoel veroorzaakt witrot (1). De schimmel kan lang (volgens
sommigen zelfs tientallen jaren) in het kernhout van een boom aanwezig
zijn alvorens er aan de buitenkant vruchtlichamen verschijnen en de
aantasting zichtbaar wordt (10). Het hoedoppervlak van de paddenstoel
vertoont onregelmatig gevormde welvingen en is voorzien van
concentrische groeven. Het is grijs tot donkerbruin van kleur en heeft
de vorm van een dunne, indrukbare korst. De rand van jonge exemplaren
is wit en afgerond, die van oudere exemplaren eerder dun en scherp.
De poriënlaag aan de onderzijde is aanvankelijk wit, maar
verkleurt bruinachtig bij veroudering, druk of beschadiging (3,6).
Van deze eigenschap maken kunstenaars soms gebruik om
er een tekening op aan te brengen (2). De poriën zelf zijn
heel
klein (veel kleiner dan 1 mm) en meestal rond van vorm (3). Via de
vruchtlichamen worden onvoorstelbare hoeveelheden sporen afgegeven,
volgens sommige schattingen biljoenen per dag (8). De sporenafgifte
vertoont pieken en dalen en een zwakke seizoensperiodiciteit, maar is
volgens een Nieuw Zeelands onderzoek niet gerelateerd aan de
temperatuur, de luchtvochtigheid, of de hoogte van het vruchtlichaam
boven de grond (4). Bovendien vertoont de sporenafgifte van
vruchtlichamen die zich bij elkaar in de buurt bevinden niet
gelijktijdig pieken of dalen (4). Onder laboratorium-omstandigheden
(constante temperatuur, luchtvochtigheid en dag-nacht ritme van 12-12
uur) lag er 9 tot 10 uur tussen twee opeenvolgende pieken (5).
Vruchtlichamen van de platte tonderzwam kunnen
meerdere jaren oud worden (3,10).
Naam
De genusnaam Ganoderma betekent "glanzende huid", de soortnaam applanatum "afgeplat". Lipsiense
is een plaatsaanduiding ("uit Leipzig"), maar wat de paddenstoel met deze
stad te maken heeft is niet direct duidelijk. Misschien werd
het type-exemplaar in Leipzig verzameld. Ganoderma applanatum is een synoniem van Ganoderma lipsiense (7).
Eetbaarheid/nut
Platte
tonderzwammen zijn vanwege hun houtige structuur en bittere smaak
volstrekt oneetbaar. De paddenstoel wordt dikwijls geparasiteerd
door de tonderzwambreedvoetvlieg (Agathomyia wankowiczi)
die aan de onderkant van de vruchtlichamen tepelvormige gallen doet
ontstaan (3,8,9). De vlieg legt zijn eieren in de poriënlaag, waarna de
larven zich aan het vlees van de paddenstoel te goed doen om de
gal uiteindelijk via de opening te verlaten, zich te verpoppen en
in nieuwe vliegen te veranderen (10).
Waar gevonden
Platte
tonderzwammen verschenen in de afgelopen jaren op allerlei plaatsen in
het Smitpark, onder andere in de zuidberm van het wandelpad dat loopt
van de Sportlaan naar de Poon.
Buiten Zuidhorn zagen we de paddenstoel ook dikwijls, o.a. in het
dorpsbos in Oldekerk (Gr.) en het Natuurschoonbos in Nietap (Dr.).
Literatuur
1. Campbell WG (1932 ) The chemistry of the white rots of wood III. The effect on wood substance of Ganoderma applanatum (Pers.) Pat., Fomes fomentarius (Linn.) Fr., Polyporus adustus (Willd.) Fr., Pleurotus ostreatus (Jacq.) Fr., Armillaria mellea (Vahl.) Fr., Trametes pini (Brot.) Fr., and Polystichus abietinus (Dicks.) Fr. Biochem.J. 26:1829-1838.
2. Emberger G. Ganoderma applanatum. Document op messiah.edu/oakes/fungi_on_wood.
3. Graebner H et al. Flacher Lackporling. Document op de.wikipedia.org.
4. Kadowaki K, Leschen RAB, Beggs JR (2010) Periodicity of spore release from individual Ganoderma fruiting bodies in a natural forest. Australasian Mycologist 29:17-23.
5. Kramer CL, Long DL (1970) An endogenous rhythm of spore discharge in Ganoderma applanatum. Mycologia 62:1138-1144.
6. Mauget Y (2011) Ganoderma lipsiense (Pers. ex Wallr.) Pat. Document op mycocharentes.fr.
7. Niemelä T, Miettinen O (2008) The identity of Ganoderma applanatum (Basidiomycota). Taxon 57:963-966.
8. Solheim H (2009) Flatkjuke (Ganoderma applanatum). Park & Anlegg 9-09:21.
9. Struwe I, Lundberg A, Pettersson RB (2010) Den gallbildande svampflugan Agathomyia wankowiczii (Diptera, Platypezidae) på platticka Ganoderma applanatum i Sverige. Entomologisk Tidskrift 131:229-234.
10. Vandendriessche F (2013) Platte tonderzwam Ganoderma lipsiense (Batsch) G.F.Atk. Document op mycologia.be.
Terug naar de soortenlijst