Grote viltinktzwam (Coprinellus domesticus s.l.)

De grote viltinktzwam is een paddenstoel die bijna het hele jaar, maar het meest in het voorjaar en de voorzomer (8), op halfverrot hout en houtsnippers kan verschijnen. Het mycelium leeft van de afbraak van dood hout.  De hoed kan 4 (in zeldzame gevallen zelfs 6) centimeter breed worden. Aanvankelijk is hij eivormig, vervolgens spreidt hij zich klokvormig uit, om bij oude exemplaren bijna vlak te worden met een ingerolde rand. In jonge toestand heeft de hoed een mooie okergele tot geelbruine kleur en is met witte, korrelige schubjes bedekt die er gemakkelijk afgewreven kunnen worden. Later verbleekt hij en ontwikkelt van de rand tot bijna bij de top lengtegroeven. Uiteindelijk wordt hij donkergrijs tot zwart, maar vervloeit in tegenstelling tot sommige andere inktzwammen weinig of niet tot inkt. De plaatjes aan de onderzijde van de hoed staan dicht op elkaar en zijn bij de steel  smal aangehecht. Ze zijn dikwijls gevorkt, en aanvankelijk cremekleurig maar uiteindelijk donkerbruin tot zwart. De steel  van de paddenstoel is hol, breekbaar , en wit van kleur. Hij heeft aanvankelijk een donzig oppervlak, maar wordt later glad. De steelbasis is dikwijls een beetje verdikt. De paddenstoel kan worden gevonden in loofbos, maar ook in  tuinen en parken (3,5,6,8). Factoren die de kieming van de sporen beïnvloeden zijn in de vorige eeuw onderzocht (2).

Naam
De genusnaam Coprinellus betekent:  "op Coprinus, d.i. op een inktzwam, lijkend”, en Coprinus is: "op mest". Op de viltinktzwam is die naam niet van toepassing, want deze groeit niet op mest, maar op hout.  Er zijn nogal wat inktzwamsoorten die op de grote viltinktzwam lijken, zoals de kleine viltinktzwam (Coprinellus xanthotrix), de rosse viltinktzwam (Coprinellus radians), de valse viltinktzwam (Coprinellus flocculosus), en de sokvoetinktzwam (Coprinellus ellisii). De paddenstoel op onze foto's was beslist een viltinktzwam en vermoedelijk de grote, maar om met zekerheid te kunnen zeggen welke viltinktzwam het was hadden we microscopisch onderzoek moeten doen (7,11; zie 12,13 voor de microscopische kenmerken). Coprinus domesticus is een synoniem van Coprinellus domesticus (4,10), en betekent "huisinktzwam". De vruchtlichamen kunnen soms verschijnen op een natte houten vloer of een vanwege lekkage doordrenkt houten plafond (4,9). De Nederlandse naam "viltinktzwam" heeft betrekking op het feit, dat een deel van het mycelium van de viltinktzwam zich soms niet in het hout bevindt, maar in het volle daglicht, en daar een felgekleurde okerbruine tot roestbruine dradenmassa vormt, die er uitziet als vilt. Zo'n massa van bovengrondse schimmeldraden wordt ozonium genoemd (8). Eénmaal is zo'n ozonium zelfs aangetroffen op de huid van een mens (1).

Eetbaarheid/nut
De grote viltinktzwam is niet geschikt voor menselijke consumptie (meestal slechts in klein aantal aanwezig, en weinig smaak). Wanneer er bij de maaltijd een alcoholische drank wordt genuttigd, kan de paddenstoel bovendien vergiftigingsverschijnselen veroorzaken, net als de grote kale inktzwam (3,7).

Waar gevonden
Wij hebben een aantal exemplaren van deze viltinktzwam gevonden in het westelijk deel van het Smitpark, in het vroege voorjaar (begin april). De paddenstoelen groeiden op de stam van een omgezaagde boom die al behoorlijk ver was vergaan en waar houtsnippers tegenaan lagen. We hebben op de vindplaats echter geen ozonium gezien.  Het zoeken daarnaar werd bemoeilijkt door de aanwezigheid van een groot aantal brandnetels.

Literatuur
1. Cáceres O, Kirschner R, Piepenbring M, Schöfer H, Gené J (2006) Hormographiella verticillata and an Ozonium stage as anamorphs of Coprinellus domesticus. Antonie van Leeuwenhoek 89:79-90.
2. Chapman ES, Barankovich V (1979) Germination of basidiospores and oidia of Coprinus domesticus. Mycologia 71:870-873.
3. Coprinellus domesticus (Bolton: Fr.) Vilgalys, Hopple & Jacq. Johnson 2001. Document op vielepilze.de.
4. Coprinellus domesticus (Bolton) Vilgalys, Hopple & Jacq. Johnson - Firerug Inkcap. Document op first-nature.com.
5. Coprinus domesticus (Bolt.: Fr.) S.F.Gray. Document op  grzyby.pl.
6. Haus-Tintling Coprinellus domesticus. Document op tintling.com.
7. Haustintling, Großer Holztintling, Großer Haustintling . Document op  123pilze.de.
8. Haus-Tintling. Document op de.wikipedia.org.
9. Huckfeldt T, Schmidt O (2004) Schlüssel für Strang bildende Hausfäulepilze. Z Mykol 70:85-96.
10. Kuo M (2008) Coprinellus domesticus: The Retro Inky. Document op mushroomexpert.com.
11. Oud M (2015) Valse viltinktzwam gaat al jaren achteruit. Document op naturetoday.com.
12. Vesper A (1999) Coprinus ellisii in Thüringen. Boletus 23:7-13.
13. Volders J (2019) Inktzwammen op naam brengen via het substraat. Document op verspreidingsatlas.nl.

Terug naar de soortenlijst