Voorjaarspronkridder (Calocybe gambosa)

Voorjaarspronkridder langs kanaalVoorjaarspronkridder onderzijdeVoorjaarspronkridder heksenkringPronkridder met verbogen hoed

Voorjaarspronkridders komen voor in tuinen, parken, wegbermen en loofbossen, doorgaans op zonnige, grazige plaatsen met een enigszins kalkrijke bodem waar ze vaak grote heksenkringen vormen. Zulke kringen ontstaan omdat het mycelium zich vanuit een centraal punt in alle richtingen gelijkmatig uitbreidt; aan de rand van de cirkel ontstaan de vruchtlichamen. De zwam groeit meestal in de buurt van bomen of struiken, maar is niet gebonden aan een bepaalde boomsoort. Het is een bodembewonende saprofyt en een uitgesproken voorjaarspaddenstoel die van maart tot juni verschijnt (2,5,7,9). De hoed kan flink groot worden (maximaal 10-15 cm doorsnee) en heeft een witte of beige kleur, soms met gele of lichtbruine tinten. Aanvankelijk heeft hij de vorm van een halve bol, maar later spreidt hij zich uit en raakt dikwijls onregelmatig verbogen. De plaatjes zijn smal en staan dicht op elkaar, ze zijn ofwel recht of  uitgebocht (via een "ridderzwammengootje") met de steel verbonden.

Naam
De genusnaam Calocybe is afgeleid van de Griekse woorden kalos ("mooi") en kube ("hoofd"). De naamgever vond de hoed van de paddenstoel blijkbaar mooi. Gambosa is afgeleid van het Latijnse woord gambosus en betekent "klompvoetig", dit heeft betrekking op de dikke steelbasis (9).

Eetbaarheid/nut
Vruchtlichamen van de voorjaarspronkridder zijn eetbaar, maar de doordringende meelgeur en smaak worden niet door iedereen gewaardeerd. Ook heeft de paddenstoel een gevaarlijke dubbelganger: de giftige vezelkop (Inocybe erubescens). Vezelkoppen hebben echter een hoedhuid met radiaal verlopende vezels, grijsbruine in plaats van cremekleurige plaatjes, en een kegelvormige hoed. Omdat Inocybe erubescens dodelijk giftig is, kan verwisseling met de voorjaarpronkridder fatale gevolgen hebben. Hoewel van voorjaarspronkridders wordt beweerd dat ze stoffen bevatten die het suikergehalte van het bloed verlagen, kon dit in een experiment niet worden aangetoond (3). Plantenstoffen met een antibacteriële en fungicide werking zijn wel aanwezig (1,10,11). De chemische structuur van bepaalde kleurstoffen in de paddenstoel is vastgesteld (6,8). 

Waar gevonden
Wij hebben voorjaarspronkridders aangetroffen in de zuidberm van het Van Starkenborghkanaal ZZ (bij de spoorbrug) en op allerlei plaatsen in het Smitpark. In alle gevallen waren er meidoorns in de buurt (naast essen, paardenkastanjes, Viburnums en abelen). Voorjaarspronkridders groeien ook langs het Van Starkenborghkanaal in de stad Groningen (4). Langs de Kuzemerweg in Oldekerk en de Zandumerweg in Oosterzand (bij Niekerk) hebben we de paddenstoel ook wel eens gezien.

Literatuur
1. Angelini P, Tirillini B, Venanzoni R (2012) In vitro antifungal activity of Calocybe gambosa extracts against yeasts and filamentous fungi. Afr J Microbiol Res 6:1810-1814.
2. Anzuola LMI, Larraide IS. Calocybe gambosa (Fr.:Fr.) Donk. Sustrai: revista agropesquera (83):72.
3. Brachvogel R (1986) Blutzuckersenkung durch Calocybe gambosa (Fr.) Donk.
Z Mykol 52:445.
4. Dijkhuis E, Douwes R, Zolf W (2001) Flora en fauna van de groenlanden van Selwerd. Een onderzoek naar de natuurwaarden in het gebied langs de Paddepoelsterweg. K.N.N.V., Groningen.
5. Graebner H u.Ä. Mairitterling. Document op de.wikipedia.org.
6. Kuchen A, Schlunegger UP (1988) Sauerstoff- und Schwefelhaltige Phenoxazin-Derivate in Calocybe gambosa.
Arch Pharm 321:363-365.
7. Kujawa A (2009) Macrofungi of wooded patches in the agricultural landscape I. Species diversity. Acta Mycol 44:49-75.
8. Schlunegger UP, Kuchen A (1976) Phenoxazin-Derivate in Calocybe gambosa. Helv Chim Acta 59:1383-1388.
9. St.George’s Mushroom. Document op www.first-nature.com.
10. Vaz JA, Barros L, Martins A, Santos-Buelga C, Vasconcelos MH, Ferreira ICFR (2011) Chemical composition of wild edible mushrooms and antioxidant properties of their water soluble polysaccharidic and ethanolic fractions.
Food Chemistry 126:610-616.
11. Villares A (2013) Polysaccharides from the edible mushroom Calocybe gambosa: Structure and chain confirmation of a (1->4),(1->6)-linked glucan.
Carbohydr Res 375:153-157.

Terug naar de soortenlijst