Voorjaarspronkridder (Calocybe gambosa)
Voorjaarspronkridders
komen voor in tuinen, parken, wegbermen en loofbossen,
doorgaans op zonnige, grazige plaatsen met een enigszins kalkrijke
bodem waar ze vaak grote heksenkringen vormen. Zulke kringen ontstaan
omdat het mycelium zich vanuit een centraal punt in alle
richtingen gelijkmatig
uitbreidt; aan de rand van de cirkel ontstaan de vruchtlichamen. De
zwam groeit
meestal in de buurt van bomen of struiken, maar is niet gebonden aan
een
bepaalde boomsoort. Het is een bodembewonende saprofyt en een
uitgesproken
voorjaarspaddenstoel die van maart tot juni verschijnt (2,5,7,9). De
hoed kan
flink groot worden (maximaal 10-15 cm doorsnee) en heeft een witte of
beige
kleur, soms met gele of lichtbruine tinten. Aanvankelijk heeft hij de
vorm van
een halve bol, maar later spreidt hij zich uit en raakt dikwijls
onregelmatig
verbogen. De plaatjes zijn smal en staan dicht op elkaar, ze zijn ofwel
recht
of uitgebocht (via een "ridderzwammengootje") met de steel
verbonden.
Naam
De genusnaam Calocybe is afgeleid van de Griekse woorden kalos ("mooi") en kube ("hoofd"). De naamgever vond de hoed van de paddenstoel blijkbaar mooi. Gambosa is afgeleid van het Latijnse woord gambosus en betekent "klompvoetig", dit heeft betrekking
op de dikke steelbasis (9).
Eetbaarheid/nut
Vruchtlichamen van de voorjaarspronkridder zijn eetbaar, maar de doordringende meelgeur en smaak worden niet
door iedereen gewaardeerd. Ook heeft de paddenstoel een gevaarlijke
dubbelganger: de giftige vezelkop (Inocybe
erubescens). Vezelkoppen hebben echter een hoedhuid met radiaal verlopende vezels,
grijsbruine in plaats van cremekleurige plaatjes, en een kegelvormige hoed. Omdat Inocybe erubescens dodelijk giftig is, kan verwisseling met de voorjaarpronkridder fatale gevolgen hebben.
Hoewel van voorjaarspronkridders wordt beweerd dat ze stoffen bevatten
die het
suikergehalte van het bloed verlagen, kon dit in een
experiment niet worden aangetoond (3). Plantenstoffen met een
antibacteriële en fungicide
werking zijn wel aanwezig (1,10,11). De chemische structuur van
bepaalde kleurstoffen in de
paddenstoel is vastgesteld (6,8).
Waar
gevonden
Wij hebben voorjaarspronkridders aangetroffen in de zuidberm van het Van Starkenborghkanaal ZZ (bij de
spoorbrug) en op allerlei plaatsen in het Smitpark. In alle gevallen waren
er meidoorns in de buurt (naast essen, paardenkastanjes, Viburnums
en abelen).
Voorjaarspronkridders groeien ook langs het Van
Starkenborghkanaal in de stad Groningen (4). Langs de Kuzemerweg in
Oldekerk en de Zandumerweg in Oosterzand (bij Niekerk) hebben we de
paddenstoel ook wel eens gezien.
Literatuur
1. Angelini P, Tirillini B,
Venanzoni R (2012) In vitro antifungal activity of Calocybe gambosa extracts against yeasts and filamentous fungi. Afr
J Microbiol Res 6:1810-1814.
2. Anzuola LMI, Larraide IS. Calocybe gambosa (Fr.:Fr.) Donk.
Sustrai: revista agropesquera (83):72.
3. Brachvogel R (1986)
Blutzuckersenkung durch Calocybe gambosa
(Fr.) Donk. Z Mykol
52:445.
4.
Dijkhuis E, Douwes R, Zolf W (2001) Flora en fauna van de groenlanden van
Selwerd. Een onderzoek naar de natuurwaarden in het gebied langs de
Paddepoelsterweg. K.N.N.V., Groningen.
5.
Graebner H u.Ä. Mairitterling. Document op de.wikipedia.org.
6.
Kuchen A, Schlunegger UP (1988) Sauerstoff- und Schwefelhaltige
Phenoxazin-Derivate in Calocybe gambosa.
Arch Pharm 321:363-365.
7. Kujawa A (2009) Macrofungi of
wooded patches in the agricultural landscape I. Species diversity. Acta Mycol
44:49-75.
8. Schlunegger UP, Kuchen A
(1976) Phenoxazin-Derivate in Calocybe
gambosa. Helv Chim Acta 59:1383-1388.
9. St.George’s Mushroom. Document op www.first-nature.com.
10. Vaz JA, Barros L, Martins A,
Santos-Buelga C, Vasconcelos MH, Ferreira ICFR (2011) Chemical composition of
wild edible mushrooms and antioxidant properties of their water soluble
polysaccharidic and ethanolic fractions. Food
Chemistry 126:610-616.
11. Villares A (2013)
Polysaccharides from the edible mushroom Calocybe
gambosa: Structure and chain confirmation of a (1->4),(1->6)-linked
glucan. Carbohydr Res
375:153-157.
Terug naar de soortenlijst