Wit heidetrechtertje (Omphalina mutila)
Het wit heidetrechtertje is een sneeuwwit paddenstoeltje dat groeit op zure veenbodem, in vochtig terrein tussen struikheide (Calluna vulgaris), dopheide (Erica tetralix) en pijpenstrootje (Molinia coerulea).
Het mycelium leeft van de afbraak van strooisel van gras. Het hoedje
van de paddenstoel heeft een doorsnee van 1 tot 4 centimeter en is
aanvankelijk plat, maar later trechtervormig. De hoedrand blijft lang
ingerold en is bij vochtig weer enigszins gestreept. De plaatjes aan de
onderzijde van de hoed zijn wit, dikwijls gevorkt, en nogal ver
uiteenstaand. Ze lopen af langs de steel. De steel is wit en
de steelvoet is wollig behaard (14,15). Bij veroudering kunnen
de paddenstoeltjes geelbruin verkleuren (11). In Nederland is het
wit heidetrechtertje nogal zeldzaam. Het was op de Rode Lijst vermeld
als een ernstig bedreigde soort, maar komt sinds de eeuwwisseling weer
wat vaker voor.
Naam
De genusnaam Omphalina betekent "naveltje", de soortnaam mutila "afgesneden" of "verminkt". Dit heeft misschien betrekking op de excentrisch geplaatste steel. Gerronema josserandii en Omphalina josserandii zijn synoniemen van Omphalina mutila (14). Pleurotus mutilus is een ander synoniem (2). Clitopilus scyphoides
wordt door sommige auteurs ook als een synoniem beschouwd (2), maar op
grond van uiterlijke en microscopische kenmerken is dit volgens mycologen een afzonderlijke soort (10).
Eetbaarheid/nut
Heidetrechtertjes zijn voor mensen niet eetbaar (15). In
1951 werd ontdekt dat het mycelium van de paddenstoel in reincultuur
een antibioticum produceert (8). Deze stof, die door de ontdekkers pleuromutiline werd genoemd, bleek de eiwitsynthese van bacteriën (en daarmee ook hun groei) sterk te remmen (2). Er zijn sindsdien veel onderzoeken
op dit terrein uitgevoerd - om de chemische structuur van de
verbinding vast te stellen (1,13), om na te gaan of andere
paddenstoelen plantenstoffen maken die op pleuromutiline lijken (6), om een optimale analysemethode voor pleuromutiline
te ontwikkelen (2), om na te gaan hoe de productie van het antibioticum
door gekweekt mycelium kan worden bevorderd (13) en om het
werkingsmechanisme van de stof te bepalen (12). In 2018 werd pleuromutiline
voor het eerst in een laboratorium gesynthetiseerd (3), wat commerciële
toepassing vergemakkelijkt en het mogelijk maakt
om antibiotica te maken met chemische structuren die op pleuromutiline lijken (3,4). Er
is onder farmacochemici veel belangstelling voor door schimmels
geproduceerde plantenstoffen, omdat men hoopt dat dit zal leiden tot de
ontdekking van nieuwe geneesmiddelen waarmee resistente bacteriën
kunnen worden bestreden (5). Het
mycelium van het wit heidetrechtertje was ook betrokken in onderzoeken
naar de mogelijkheid om bodems die met zware metalen zijn
vervuild met behulp van schimmels te reinigen (7) en om uranium te winnen uit oplossingen door middel van absorptie (9).
Waar gevonden
Jaren
geleden (op 19 augustus 2010) hebben we een groot aantal vruchtlichamen van het wit
heidetrechtertje gevonden op de Duurswouderheide, een natuurgebied bij
Wijnjewoude (Fr.). De paddenstoeltjes groeiden langs een onverhard
wandelpad, onder struikheide.
Literatuur
1. Anchel M (1952) Chemical studies with pleuromutilin. J biol Chem 199:133-139.
2.
Benkortbi O, Hamadache M, Hanini S, Bentahar F, Amrane A (2010)
Optimization and modelling of the analysis of pleuromutilin antibiotic
extracted from biomass. Asian J Chem 22:6044-6052.
3. Farney EP, Feng SS, Schäfers F, Reisman SE (2018) Total synthesis of (+)-pleuromutilin. J Am Chem Soc 140:1267-1270.
4.
Guo C, Dai H, Zhang M, Liao H, Zhang R, Chen B, Han J, Liu H (2022)
Molecular networking assisted discovery and combinatorial biosynthesis
of new antimicrobial pleuromutilins. Eur J Med Chem 243:114713.
5.
Hamers V, Huguet C, Bourjot M, Urbain A (2020) Antibacterial compounds
from mushrooms: A lead to fight ESKAPEE pathogenic bacteria? Planta Med
87:351-367.
6. Hartley AJ, De Mattos-Shipley K, Collins CM, Kilaru S, Foster GD, Bailey AM (2009) Investigating pleuromutilin-producing Clitopilus species and related basidiomycetes. FEMS Microbiol Lett 297:24-30.
7. Kapahi M, Sachdeva S (2017) Mycoremediation potential of Pleurotus species for heavy metals: a review. Bioresour Bioprocess 4:32.
8. Kavanagh F, Hervey A, Robbins WJ (1951) Antibiotic substances from Basidiomycetes VIII. Pleurotus mutilus (Fr.) Sacc. and Pleurotus seckerianus Pilat. Proc Natl Acad Sci USA 37:570-574.
9. Mezaguer M, El Hayet Kamel N, Lounici H, Kamel Z (2013) Characterization and properties of Pleurotus mutilus fungal biomass as adsorbent of the removal of uranium(VI) from uranium leachate. J Radioanal Nucl Chem 295:393-403.
10. Omphalina mutila. In: Bas C, Kuyper TW, Noordeloos ME en Vellinga EC (1995). Flora Agaricina Neerlandica, deel 3. Rotterdam: Balkema, p.83.
11. Omphalina mutila (Fr.) P.D. Orton. Document op www.outerhebridesfungi.co.uk.
12.
Paukner S, Riedl R (2017) Pleuromutilins: Potent drugs for resistant
bugs - Mode of action and resistance. Cold Spring Harb Perspect Med
2017:7a027110.
13. Sun S, Ai L, Zhang H, Weng C, Lai C, Liu L (2017) Enhanced production of pleuromutilin by Pleurotus mutilus and study on its molecular structure. Food Chem 230:350-353.
14. Tanchaud P (2017) Omphalina mutila (Fr.) P.D. Orton. Document op www.mycocharentes.fr.
15. Wit heidetrechtertje Omphalina mutila. Document op zwammen.floraeuropa.eu.
Terug naar de soortenlijst